به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه المانیتور در گزارش تازه خود به‌قلم «صابنا صدیقی» نوشت: پروژه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب برای روسیه، هند و ایران به یک موضوع فوری تبدیل شده است، زیرا به مسکو و تهران کمک می‌کند تا بازارهای جدیدی را توسعه دهند و از تحریم‌ها فرار کنند.
در ماه جاری، حتی زمانی که تهران با رسمی شدن عضویت خود در سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین (SCO) به سمت پکن یک گام جلوتر برداشت، پروژه‌هایش با روسیه و هند نیز در کنار این مسئله پیش رفت.
از آنجایی که تهران با هند، چین و روسیه همکاری نزدیکی خواهد داشت، ایجاد تعادل در روابط ممکن است دیگر به این سادگی نباشد.
نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و هند که در سوم جولای در تهران برگزار شد، درباره توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) بود.
این پروژه توسط مسکو، دهلی‌نو و تهران در سال 2000 برنامه‌ریزی شد، این کریدور می‌تواند پس از تکمیل، اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر متصل کند.
این کریدور همچنین می‌تواند به مسکو و تهران در توسعه بازارهای جدید و دور زدن تحریم‌ها کمک کند، از آنجایی که تجارت بین روسیه و ایران در سال 2022 با 20 درصد افزایش به حدود 4.9 میلیارد دلار رسید، اجرای این پروژه تا حدی فوریت پیدا کرده است.
اما راه‌آهن رشت – آستارا که از آذربایجان می‌گذرد، همچنان حلقه مفقوده‌ای در این روند است.
مسکو و تهران در تلاش برای سرعت بخشیدن به این خط آهن، اوایل سال جاری قراردادی امضا کردند.
و روسیه 1.6 میلیارد یورو (1.75 میلیارد دلار) برای ساخت آن ظرف 48 ماه سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
تأخیر در اجرای پروژه ریلی مذکور به دلیل موانع متعدد است که راه‌آهن رشت – آستارا تنها یک نمونه از مشکلات آن است.
موضوع اصلی در درازمدت، پایداری تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های کلان لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با این پروژه خواهد بود.
اگرچه پروژه شمال-جنوب در تهران به‌عنوان راهی برای متعادل کردن درآمدهای و درآمدهای اضافی دیگر تلقی می‌شود، اما کشورهای درگیر باید بدانند که باوجود شبکه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، تصور عملیاتی این مسیر بسیار دشوار خواهد بود.
اخیراً، تهران چنان به بزرگ‌ترین شریک تجاری خود، پکن متکی شده است که با کمال میل روابط دیپلماتیک خود را با عربستان از سر گرفت.
ایران با پیشرفت ناچیز در احیای توافقنامه برجام با واشنگتن و متحدانش، به پکن و متحدانش مانند پاکستان نزدیک‌تر شد.
منافع چین و روسیه کم و بیش با منافع تهران همسو است، حتی پس از درگیری اوکراین، سرمایه‌گذاری ابتکار کمربند و جاده چین در روسیه متوقف نشد.
و درواقع، حتی چین، روسیه و ایران یک رزمایش دریایی مشترک را نیز چند ماه پیش انجام دادند.
«آشوک سواین» -استاد تحقیقات صلح و درگیری در دانشگاه اوپسالا در سوئد- به المانیتور گفت که پکن ممکن است حرف آخر را بزند، زیرا چین به شریک اصلی امنیتی و اقتصادی ایران تبدیل شده است؛
هرگونه توافق بین روسیه و ایران با هند باید با تأیید چین باشد و جنگ طولانی‌مدت در اوکراین، روسیه را مجبور کرده است که در مقابل چین سر خم کند.
هند به‌رغم مخالفت‌های شدید آمریکا، همچنان در کنار روسیه قرار می‌گیرد، بنابراین، آینده کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به این بستگی دارد که چین چگونه آن را در رابطه با منافع ژئواستراتژیک خود در منطقه ارزیابی می‌کند.
این در حالی است که هند در ماه گذشته از سرمایه‌گذاری 80 میلیون دلاری در بندر چابهار ایران خبر داد.
پروژه توسعه بندر چابهار از سال 2016 متوقف شده بود، با وجود اینکه معافیت‌هایی از تحریم‌های آمریکا برای این بندر اعلام شده بود، اما به دلیل مشکلاتی که در تأمین مالی ایران وجود داشت، پروژه متوقف شد.
به‌منظور احیای این پروژه، وزرای حمل‌ونقل ایران و هند سال گذشته در تهران برای گسترش نقش چابهار در ترانزیت و تجارت منطقه‌ای دیدار کردند.
«علی اکبر صفایی» -رئیس سازمان بندرها و دریانوردی ایران- اعلام کرد که اختلافات گذشته با اپراتور هندی چابهار برطرف شده و قرار است قرارداد جدیدی بین ایران و هند برای سرمایه‌گذاری 80 میلیون دلاری در این بندر منعقد شود.
با این حال تعامل با هند ممکن است در یک سطح پایین‌تر از چین قرار گیرد؛ چین چیزهای بیشتری برای ارائه دارد.
تا زمانی که توافق هسته‌ای برجام حفظ نشود، روابط ایران و هند نمی‌تواند واقعاً پیشرفت کند، مگر اینکه ایران بار دیگر در روابط دوستانه با غرب قرار گیرد؛
جالب اینجاست که هند با عضویت در سازمان همکاری شانگهای و مشارکت خود در بلوک کوچکی متشکل از آمریکا، ژاپن و استرالیا برای مقابله با نفوذ پکن، توانسته که روابط خود را با شرق و غرب را متعادل کند.
قابل ذکر است، اگرچه تهران و دهلی‌نو هر دو بخشی از سازمان همکاری شانگهای هستند، اما دهلی‌نو از همه آن‌ها جداست، زیرا تنها عضوی است که بخشی از طرح کمربند و جاده چین نیست.
ایران از فرصت‌های اقتصادی و دیپلماتیک هند و چین آگاه است؛ توافقنامه همکاری 25 ساله ایران و چین؛ همکاری هند و ایران در بندر چابهار ایران، به‌عنوان دارایی‌های استراتژیک تلقی می‌شود.
در این زمینه، برقراری تعادل در روابط خود با دهلی‌نو و پکن برای تهران کار آسانی نیست.
طبق گفته مقامات ایرانی، ایران تلاش خواهد کرد که عضویت او در سازمان همکاری شانگهای، بدون اینکه لزوماً به یکی از دو طرف نزدیک‌تر شود مدیریت شود، حتی اگر احیای مذاکرات هسته‌ای با غرب گزینه‌های اقتصادی جالبی را برای ایران ارائه دهد.