بهگزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه المانیتور در یادداشت تازه خود بهقلم «آمبرین زمان» نوشت: با پیشروی قدرتهای منطقهای، یک بحران انسانی تمامعیار در حال رخ دادن است و شیرخشک نوزاد، داروها و سایر لوازم حیاتی روز به روز کمیابتر میشود.
مدارس تعطیل شدهاند و غذای 120 هزار نفر از ساکنان قرهباغ کوهستانی جیرهبندی شده است، زیرا آذربایجان همچنان به ایحاد اختلال در تامین گاز و برق در دمای زیر صفر ادامه میدهد. رهبران ارمنستان آذربایجان را متهم میکنند که با گرسنگیدادن به مردم محلی و وادار کردن آنها به ترک سرزمینشان بهدنبال پاکسازی قومی قرهباغ کوهستانی هستند.
«الهام علیاف» -رئیسجمهور آذربایجان- در یک مصاحبه تلویزیونی در 10 ژانویه به همین موضوع اشاره کرد و گفت: شرایط برای کسانی که میخواهند زیر پرچم آذربایجان در قرهباغ کوهستانی زندگی کنند، ایجاد خواهد شد.
مانند شهروندان آذربایجان حقوق و امنیت آنها تامین خواهد شد.
او سپس اعلام کرد: «برای هر کسی که نمیخواهد شهروند ما شود، راه بسته نیست، بلکه باز است. آنها میتوانند ترک کنند. آنها میتوانند خودشان بروند، یا میتوانند از حافظان صلح روسی کمک بخواهند. راه به ارمنستان باز است.»
سرزنشهای اتحادیه اروپا و سرزنشهای شدیدتر از سوی آمریکا تاکنون تأثیر چندانی نداشته است زیرا محاصره امروز وارد پنجاه و یکمین روز خود شد.
گروه بینالمللی بحران، قرهباغ کوهستانی را پس از اوکراین در میان 10 درگیری برتر مهم در سال 2023 رتبهبندی کرد و در گزارشی این هفته هشدار داد که احتمال «جنگ دیگری در جناح شرقی اروپا زیاد است».
با حمایت ترکیه و اسرائیل(ررژیم صهیونیستی)، آذربایجان در جنگ پیروز شد و تمام اراضی خود که توسط ارمنستان اشغال شده بود را پس گرفت. همچنین حدود یک سوم قرهباغ کوهستانی را اشغال کرد.
اکنون تصور میشود که آذربایجان حدود 200 کیلومتر مربع از خاک ارمنستان را کنترل میکند. برای باکوی تازه به قدرت رسیده، این کافی نبود.
نگرانی عمیقتر این است که علیاف با استفاده از مشکلات روسیه در اوکراین و ناآرامیهای داخلی ایران، بهدنبال یک هدف بزرگتر خواهد رفت: کریدور زمینی و ریلی که آذربایجان را از جنوبیترین استان ارمنستان، سیونیک، به بزرگترین منطقه نخجوان و ترکیه متصل میکند.
این طرح ایران را از ارمنستان، تنها همسایه مسیحیاش و پلهای حیاتی به سوی بازارهای غربی جدا میکند.
ارمنستان نیز به نوبه خود عملاً از حمایت نظامی بالقوه دوستانهترین همسایه خود محروم خواهد شد.
حمیدرضا عزیزی، یکی از اعضای ایرانی در اندیشکده SWP مستقر در برلین، گفت: کریدور زنگزور «یک فاجعه ژئوپلیتیکی برای ایران خواهد بود».
«واهان کوستانیان» -معاون وزیر امور خارجه ارمنستان- در مصاحبهای اختصاصی با المانیتور گفت: «آذربایجان سه هدف دارد: پاکسازی قومی قرهباغ کوهستانی، ایجاد تنش نظامی در مقیاس وسیع در منطقه و در نهایت تحت فشار قراردادن طرف ارمنی برای ایجاد یک کریدور فراسرزمینی.»
کوستانیان افزود: ایران شریک مهمی است. مرز با ایران برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است. ما دو مرز بسته با ترکیه و آذربایجان داریم، بنابراین ایران و گرجستان تنها دروازه ما به جهان خارج هستند.
آذربایجان درخواستهای ارمنستان برای اقدام بینالمللی را با عصبانیت رد کرده و آن را تبلیغاتی خوانده و گفته است که صلیب سرخ و نیروهای حافظ صلح روسیه بر جریان غذا و دارو در قرهباغ کوهستانی نظارت میکنند.
در 23 ژانویه، اتحادیه اروپا اعلام کرد که در حال ایجاد یک مأموریت مشترک امنیت و سیاست دفاعی در ارمنستان است. قرار است 100 ناظر غیرنظامی برای اطمینان از برقراری خطوط آتشبس در امتداد مرز آذربایجان مستقر شوند.
اما مأموریت آنها به قرهباغ کوهستانی اجباری نیست و برای آن به رضایت آذربایجان نیاز داردند. وزارت خارجه روسیه این اقدام اتحادیه اروپا را بهعنوان تلاشی همگام با آمریکا «برای به دستآوردن جایگاهی در منطقه به هر قیمتی» مورد انتقاد قرار داد.
منتقدان میگویند که اتحادیه اروپا بهدنبال اصلاح قرارداد گازی است که در ماه جولای با آذربایجان امضا کرد تا واردات گاز را دو برابر کند و از دست دادن گاز روسیه در نتیجه تحریمهای مرتبط با اوکراین را جبران کند. این معامله تنها باکو را بیشتر جسور خواهد کرد.
ایران همیشه از ورود بازیگران خارجی بیشتر در حیاط خلوت خود چشمپوشی کرده است.
با این حال، عزیزی گفت: «اروپاییها در آنجا میتوانند آذربایجان را متعادل کنند و این در راستای منافع ایران است، هرچند روابط جمهوری اسلامی و اتحادیه اروپا در پایینترین حد خود قرار دارد.»
علیاف طرحهای خود را در مورد موسوم به «کریدور زنگزور» پنهان نکرده و آن را یک «ضرورت تاریخی» خوانده و بارها تاکید کرده است که «چه ارمنستان بخواهد یا نخواهد، قطعاً اتفاق خواهد افتاد». ایران هرگونه تلاش برای تغییر مرزهای ارمنستان را خط قرمز خود خوانده است.
تنشها بین همسایگان با اکثریت شیعه ارمنستان تشدید میشود. در 27 ژانویه، یک فرد مسلح به داخل سفارت جمهوری آذربایجان در تهران حمله کرد که منجر به کشته شدن رئیس امنیت مأموریت و زخمی شدن دو نگهبان شد.
علی اف در بیانیهای گفت: ما خواستار رسیدگی به این اقدام تروریستی و مجازات تروریستها هستیم. مقامات ایرانی گفتند ضارب که یک مرد ایرانی است و هیچ انگیزه سیاسی نداشته و این یک مشکل خانوادگی بوده است. اما آذربایجان آن را قبول نمیکند.
باکو اعلام کرد که سفارت خود را تعطیل میکند و تمام کارکنان دیپلماتیک خود را از تهران خارج میکند تا نتایج تحقیقات کامل به دست آید. تصاویر ویدئویی از این حمله که نشان میدهد یک مامور امنیتی ایرانی در حالی که عامل مسلح به تفنگ وارد سفارت میشود بیحرکت نشسته است، احساسات عمومی در آذربایجان را برانگیخته است.