بهگزارش مرکز مطالعات سورین، نشریه اکونومیست در یادداشت تازه خود نوشت: در دنیای رقابت ژئوپلیتیکی بر سر اوکراین، تایوان و غیره، قدرتهای بزرگ حداقل توانستهاند در تلاشهای دیپلماتیک برای مهار برنامه هستهای ایران همکاری کنند. پس از هشت دور مذاکره در وین، آیا آنها میتوانند توافق هستهای را که باراک اوباما در سال 2015 بر سر آن توافق کرده بود، احیا کنند؟
دور بعدی که قرار است این هفته آغاز شود، تعیینکننده به نظر میرسد. یک منبع میگوید که مذاکرهکنندگان هرگز به پیشرفت نزدیکتر نشدهاند، همچنین هرگز به شکست نزدیک نشدهاند. مقامات آمریکایی به طور قابل توجهی در مورد چشمانداز توافق خوشحال بودهاند. بعنوان حسننیت، آمریکا هفته گذشته گفت که شرکتهای روسی، چینی و اروپایی میتوانند دوباره معافیتهایی از تحریمهای آمریکا دریافت کنند تا در برخی فعالیتهای هستهای غیرنظامی ایران شرکت کنند.
جنگطلبان آمریکایی در مخالفت خود بیشتر پافشاری میکنند. متحدان ایران در یمن، حوثیها، حملات موشکی و پهپادی علیه امارات را تشدید کردهاند. این امر به نوبه خود موجب استقرار یک کشتی جنگی آمریکایی و جتهای جنگنده پیشرفته شده است، نه فقط برای کمک به محافظت از کشور، بلکه برای ارسال یک هشدار ضمنی به ایران. اسرائیل(رژیم صهیونیستی) در حال تمرین حملات نظامی به تاسیسات هستهای ایران بوده است. همکاری امنیتی آن با کشورهای خلیجفارس در حال افزایش است.
برجام، برنامه هستهای ایران را به شدت محدود کرد و در ازای لغو بسیاری از تحریمها، بازرسی ها را تقویت کرد. اما اسرائیل(رژیم صهیونیستی) و حتی برخی دموکراتها آن را محکوم کردند. این توافق به ایران اجازه داد پس از 15 سال غنیسازی اورانیوم در مقیاس بزرگ را از سر بگیرد اما ایران را ملزم به پایاندادن به برنامه موشکی بالستیک یا دخالتش در درگیریهای منطقهای نکرد. ترامپ که برجام را «بدترین توافق تاریخ» خواند، تحریمهای زیادی را تحت سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران اعمال کرد.
در پاسخ، ایران به تدریج غنیسازی اورانیوم خود و مواد شکافتپذیر مورد نیاز برای راکتورهای هستهای و بمبها را تسریع بخشید. «رافائل گروسی» -مدیر کل آژانس انرژی اتمی- خاطرنشان میکند که ایران تنها کشوری است که سلاح هستهای ندارد و اورانیوم را تا حد بالا غنی میکند.
زمان گریز هستهای ایران به کمتر از یک ماه کاهش یافته است.
از این رو، اصرار آمریکا مبنی بر اینکه مذاکرات در حال رسیدن به «نقطه پایان» است. اگر توافقی به زودی منعقد نشود، ارزش خود را از دست خواهد داد. هرچه مذاکرات بیشتر به طول انجامد، محدودیتهای برنامه ایران بر اساس «بندهای غروب» برجام زودتر منقضی میشود.
برای ایرانیها نیز، برجام ارزش خود را از دست میدهد. با توجه به اینکه جو بایدن ممکن است در سال 2025 از قدرت خارج شود، ممکن است هرگونه لغو تحریمهای آمریکا موقتی باشد. ممکن است ترامپ به کاخ سفید بازگردد. در هر صورت، هر رئیسجمهور جمهوریخواهی برای کنار گذاشتن این توافق تحت فشار شدید قرار خواهد گرفت. مذاکرهکنندگان آمریکایی درخواستهای ایران برای «ضمانت» عدم اعمال مجدد تحریمها را رد کردهاند. آنها میگویند که بایدن نمیتواند جانشین خود را به این کار مقید کند. بهترین کاری که او میتواند ارائه دهد، قول پایبندی به برجام در صورت پایبندی ایران به این توافق است.
خوشبینها با توجه به تغییر در مواضع آمریکا، احتمال رسیدن به توافق را 75 درصد میبینند. این امر به اقتصاد ایران در آغاز ریاستجمهوری ابراهیم رئیسی کمک میکند. بدبینان احتمال شکست آن را زیاد میدانند و میگویند که ایران متقاعد شده است که آمریکا نمیخواهد وارد جنگ شود. با توجه به اینکه ایران از گفتگوی مستقیم با آمریکا امتناع میورزد، خطر سوء تفاهم زیاد است.
بایدن میگوید که اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هستهای دست یابد، اما اسرائیل(رژیم صهیونیستی) اطمینان ندارد و میگوید ایران نباید «توانایی» دستیابی به سلاح هستهای را داشته باشد.
مقامات غربی بیسر و صدا در حال بحث در مورد گامهای بعدی در افزایش فشار اقتصادی و سیاسی بر ایران هستند. یکی از گزینهها این است که یک کشور اروپایی، احتمالاً بریتانیا به مفاد «بازگشت فوری» برجام برای اعمال مجدد تحریمهای سازمان ملل استناد کند.
مسائل اوکراین ممکن است بر مذاکرات برجام تأثیر بگذارد. برخی از دیپلمات ها امیدوارند که بحران اوکراین در واقع به این توافق سرعت میبخشد، زیرا قدرتهای بزرگ به دنبال مهار رقابت خود هستند. ایران میتواند به عنصر دیگری از رقابت تبدیل شود. اگر چنین باشد، یک بحران جدید در غربآسیا به بحران اروپا و بحران آینده آسیا اضافه خواهد شد.