چرا دولت ایران همچنان به برجام نیاز دارد؟ زیرا در بلندمدت، تهران از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی دستاوردهای زیادی خواهد داشت، در حالی که از نظر تاکتیکی چیزی از دست نمیدهد.
ایران صریحاً اصرار دارد که برجام احیا و «کلمه به کلمه» اجرا شود. اما در عمل، جمهوری اسلامی انعطاف قابلتوجهی از خود نشان داده است. یکی از اعضای ارشد مجلس ایران به نقل از آیتالله خامنهای، پیشنهاد کرده است که مذاکرات در وین به «توافق جدید و الزامآور» منجر خواهد شد. درهای دیپلماتیک برای آمریکا و ایران باز است تا به توافقی قویتر دست یابند.
برجام یک توافق کنترل تسلیحاتی بود که برای کاهش جاهطلبیهای هستهای تهران طراحی شده بود. ممکن است شرایط آن در سال 2015 محدودکننده به نظر برسد، اما وضعیت تغییر کرده است و امروز ایران با پایبندی به محدودیتهای این توافق یا حتی موافقت با اصلاحات، بسیار بیشتر از آنچه که از دست میدهد، به دست میآورد.
ایران برنامه هستهای خود را به میزان قابلتوجهی پیش برده است. خروج واشنگتن از این توافق، به ایران این اجازه را داد تا به دنبال سطوح بالاتر غنیسازی اورانیوم باشد. تهران در ماه جولای سال 2019 محدودیت ذخایر اورانیوم با غنای پایین را نقض کرد و در ماه ژانویه سال 2020 پایبندی خود به غنیسازی را به کلی متوقف نمود. اکنون، این کشور به 63 درصد غنیسازی رسیده است. با این وجود، در حال حاضر ایران بسیار به نقطه «گریز هستهای» خود نزدیک شده است.
ایران با ادامه غنیسازی به جهان نشان داده است که میتواند بر حملات صورت گرفته علیه تأسیسات هستهای و ترور دانشمندان خود غلبه کند. پس از پایان یافتن توافق احیاشده، ایران میتواند در توانایی گریز هستهای خود باقی بماند یا بسته به نیازهای استراتژیک و ژئوپلیتیک خود در آن زمان، به آزمایش یک سلاح هستهای ادامه دهد. بنابراین، توافق بینالمللی، دیگر مانعی مطلق در برابر تلاشهای هستهای ایران نیست که در زمان شاه آغاز شد و در زمان جمهوری اسلامی ادامه دارد. تحریم تسلیحاتی ایران در ماه اکتبر سال 2020 به پایان رسید و تحریم موشکهای بالستیک در ماه اکتبر سال 2023 به پایان میرسد. تهران احتمالاً محاسبه کرده است که ازسرگیری تعهداتش در چارچوب توافق هستهای، هزینه بسیار کمی برای برنامههای نظامیاش خواهد داشت.
فشار مالی مستقیم و غیرمستقیم از سوی آمریکا، ایران را به تعداد انگشتشماری از شرکای تجاری وابسته کرده است. تا سال 2019، چین 48.3 درصد از صادرات ایران و 27.5 درصد از واردات این کشور را در اختیار داشت. تا زمانی که تحریمهای ایران و تحریمهای ثانویه علیه شرکای تجاریاش پابرجا باشند، تهران از نظر اقتصادی آسیبپذیر باقی میماند و متکی به کشورهایی است که جرأت میکنند اراده واشنگتن را زیر پا بگذارند.
اکنون، صنایع ایران هراس دارند که کنترل داخلی خود را از دست بدهند و با مشارکت راهبردی جامع 25 ساله که تهران و پکن در ماه مارس امضا کردند، مخالفت کردهاند، هرچند که با سرمایهگذاری 400 میلیارد دلاری چین همراه است. ایرانیها دریافتهاند که رفع تحریمها، بهویژه محدودیتهای بانکی، از طریق احیای برجام، برای تقویت مجدد استقلال اقتصادی کشورشان مهم است.
در دوره تشدید فشار از سمت واشنگتن، تهران چارهای جز حمایتشدن دیپلماتیک و دفاعی توسط دو قدرت بزرگ دیگر نداشت. روسیه به عنوان ضامن اصلی امنیتی، همکار نظامی و تامینکننده مواد هستهای ایران ظاهر شده است. چین نیز به سرعت همکاری خود را در این بخشها گسترش داده است. روسیه و چین هر دو از وتوهای شورای امنیت سازمان ملل و تواناییهای متقاعدکننده خود برای محافظت از ایران در برابر خواستههای آمریکا استفاده کردهاند.
در نتیجه، دیپلماسی میتواند به طور واقعبینانه به دستاوردهای بسیار زیادی برسد.