به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، نشریه نشنال اینترست در یادداشت تازه خود به‌قلم «ولی کالجین» نوشت:بیست و شش سال بعد از وقوع انقلاب اسلامی ایران و خروج ایران از سازمان پیمان مرکزی (سنتو CENTO) و چهار سال بعد از تاسیس سازمان همکاری شانگهای (SCO) در 2001 بود که تهران تلاش کرد بار دیگر به منطقه اوراسیا بپیوندد.
با به قدرت رسیدن حسن روحانی در آگوست 2013 و بعد این که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اجرایی شد، بسیاری از تحریم‌های سازمان ملل در 16 ژانویه 2016 برداشته شدند. در آن مقطع به نظر می‌رسید که موانع پیشین در سر راه عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای برداشته شده اما تنش‌های بین ایران و تاجیکستان در مورد حزب تجدد تاجیکستان از دسامبر 2015 لاینحل باقی مانده بود و خروج آمریکا از برجام در مه 2018 و وضع مجدد تحریم‌های آمریکا نیز بر وضعیت عضویت ایران در سازمان شانگهای تاثیرگذار بود.
وضعیت عضویت ایران در سازمان شانگهای اندک زمانی بعد از رسیدن «ابراهیم رئیسی» به ریاست جمهوری ایران در آگوست 2021 و به صورت ناگهانی و بعد شش سال تاخیر تغییر کرد. رئیسی در نخستین سفر خارجی‌اش در مقام رییس جمهور به نشست سازمان همکاری شانگهای رفت.
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای از زمان خروج ایران از سنتو در 1979، اولین تجربه این کشور در پیوستن به سازمان منطقه‌ای است که ماهیت و کارکرد دفاعی-امنیتی دارد.
اول این که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای در «نگاه به شرق» رئیسی و جایگاه کشورهای آسیایی در سیاست خارجی تهران نقش حیاتی دارد. با این حال، شعار «نه شرقی، نه غربی» بعد انقلاب اسلامی 1979 مبدل به اصل راهنما در سیاست خارجی ایران شد و باعث شده تا برخی از ایرانی‌ها عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را نقض این شعار و رویکرد بدانند. با این حال، مقامات تهران تشخیص داده‌اند که شرایط از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان یافتن جنگ سرد تغییر کرده و این که روسیه، چین و دیگر قدرت‌های نوظهور آسیایی و شرقی حالا در تقابل با سلطه‌جویی و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا هستند. ایران سازمان همکاری شانگهای را از این چشم‌انداز به عنوان «باشگاهی از کشورهای تجدیدنظر‌طلب» می‌بیند که در تقابل آمریکا هستند و چندجانبه‌گرایی را در نظام بین‌الملل ترویج می‌کنند.
دوم این که ایران بلافاصله بعد پیروزی انقلاب اسلامی در 1979 از سنتو و توافقنامه دو جانبه نظامی بین ایران و آمریکا خارج شد و ایران متحدان نظامی و استراتژیک خود را از دست داد. تقریبا تمامی کشورهای عربی به جز سوریه در جریان جنگ ایران و عراق علیه ایران بودند و این امر انزوای ایران را تشدید می‌کرد. ایران بعد جنگ روابط خود را با کشورهای عرب و مسلمان در خاورمیانه بهبود بخشید و روابطش را با دیگر کشورها از جمله ترکیه، پاکستان، روسیه، هند و چین توسعه داد اما این روابط هیچ‌گاه به سطح «روابط استراتژیک» نرسید.
سوم این که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای باعث تقویت توافقنامه طولانی‌مدت همکاری استراتژیک ایران با روسیه و چین می‌شود. در واقع، سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک مکانیزم منطقه‌ای و چند جانبه این امکان را به ایران می‌دهد تا هم‌زمان با دو شریک استراتژیک خود تعامل داشته باشد.
چهارم این که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای همکاری اقتصادی و تجاری‌اش را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) تقویت می‌کند. این اتحادیه تحت رهبری روسیه است.توافقنامه تجاری ترجیحی (PTA) بین ایران و این اتحادیه در 27 اکتبر 2019 اجرایی شد و تعرفه‌های پایینی را بر 862 نوع کالا وضع کرد که 502 کالا جزو صادرات ایران به این اتحادیه است.
پنجم این که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای سطح آن را در همکاری اطلاعاتی و امنیتی با دیگر کشورها به خصوص در چارچوب «ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم» مستقر در تاشکند، پایتخت ازبکستان، بالا می‌برد.
ششم این که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای به آن حق وتو در مورد پیوستن دیگر کشورها نظیر اسرائیل به این سازمان می‌دهد.
هفتم اینکه عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای باعث تغییر در محاسبات امنیتی تهران نمی‌شود. ایران برای دفاع از خودش در برابر تهدیدهای نظامی آمریکا و اسرائیل(رژیم صهیونیستی) به سازمان همکاری شانگهای تکیه نمی‌کند.