به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، اندیشکده چتام هاوس در یادداشت تازه خود به‌قلم «مریم محمود» نوشت: بیشتر نویسندگان هنگام بحث درباره نقش تاریخی مسلمانان در اروپا، بر افراد بخش غربی قاره تمرکز می‌کنند که بسیاری از آنها بهعنوان مهاجر از کشورهای دارای اکثریت مسلمان وارد شدند.
«امیلی گربل» مسیر متفاوتی را طی میکند. او در کتاب مسلمانان و ساخت اروپای مدرن، تحلیل خود را بر مسلمانان اروپای جنوب شرقی متمرکز میکند که بومی این منطقه‌اند.
گربل با افشای تاریخ منطقه از دریچه دید مسلمانان، توانایی‌های آنها را بهعنوان عوامل تغییر نشان میدهد. مسلمانان شهروندان فعالی بودند که مشارکت آنها در چارچوب هنجارهای اجتماعی، ساختارهای سیاسی، اخلاقی و قانونگذاری حیاتی بود.
او میگوید در حالی که سکولاریسم هدف اصلی دولت جدید اروپایی بود، نقش دین، به‌ویژه جوامع مذهبی طردشده را نمیتوان نادیده گرفت یا به یک موضوع ساده «اقلیت» واگذار کرد.
گربل نحوه حضور مسلمانان در هر دو حوزه سکولار و فضاهای مذهبی را، مانند مدارس (حوزه‌های علمیه اسلامی)، وقف‌ها (صندوق‌های جامعه محلی)، مفتی‌ها و علما (مذهبی) و محاکم شریعت بررسی میکند.
در مواقعی علما با دولت پیوند می‌خورند تا مسلمانان را به سیاست‌های نوظهور منطقه جذب کنند. همانطور که گربل نشان میدهد، مفتی‌ها در سال 1914 در سراسر صربستان جنوبی سفر و مردم محلی را تشویق به حمایت از دولت صربستان کردند.
گربل بیان میکند که مسلمانان در سرزمین‌های عثمانی سابق به جای پیوند بیشتر با ساختارهای سکولار دولت و جامعه که از طریق قانون متمرکز، خدمت اجباری، نمایندگی سیاسی امکانپذیر است، بیشتر به سوی اسلام میروند.
این گونه اختلافات داخلی در فضای مسلمانان در زمان حکومت کمونیستی، بسیار جلوه یافت و اعضای یک جامعه مسلمان در اردوگاه‌های مختلف می‌جنگیدند.
بهعنوان مثال، نویسنده اشاره میکند که چگونه برخی با دولت کمونیستی همسو بودند، در حالی که دیگران با نیروهای متحد به مبارزه میپرداختند و بسیاری از گروههای اسلامی احیاگر حمایت میکردند. با توجه به این موضوع، نکته جالب توجه این است که چگونه تسلط کمونیست‌ها در سال 1945 منجر به نابودی انواع جنبش بهظاهر مترقی مسلمانان شد.
درنهایت، هدف گربل بیانگر این است که مسلمانان، افرادی خارجی در منطقه نیستند و خواستار تغییر تئوری جایگزین بزرگ است که منجر به تعصب و بیرون راندن اقلیتها از اروپا میشود، سرزمینی که برای همیشه خانه آنها بوده است.