بهگزارش مرکز مطالعات سورین، اندیشکده کویینسی در یادداشت تازه خود بهقلم «شروتی پانیا» و «مارک فینواد» نوشت: غرب آسیا و شمال آفریقا کانون رو به رشد ساخت سلاح و میدان جنگ برای درگیریهای خشونتآمیز است. خصوصاً از زمان درگیری سوریه و جنگ داخلی لیبی در سال 2011، رقابت تسلیحاتی منطقهای به دلیل حضور آمریکا، روسیه، فرانسه، بریتانیا، آلمان، چین و دیگران در فروش تسلیحات چند میلیارد دلاری به کشورهای آنجا افزایش یافته است. دادههای انستیتو بینالمللی پژوهشهای صلح استکهلم (سیپری) نشان میدهد که تجارت جهانی تسلیحات در دوره 2020-2016 یکسان ماند، اما در منا 25 درصد رشد کرد. در مقایسه با دوره پنج ساله قبل، سهم بازار منطقه از 26 به 33 درصد افزایش یافته، در حالی که سهم سایر مناطق با کاهش روبرو شده است.
امروزه، منطقه بیش از 47 درصد از صادرات تسلیحات جهانی آمریکا را دریافت میکند و عربستان به تنهایی 24 درصد از کل محمولههای تسلیحاتی این کشور را تشکیل میدهد. از سال 2011، این کشور شاهد رشد سریع واردات تسلیحات بوده که عمدتاً توسط عربستان (61 درصد)، مصر (136 درصد) و قطر (361 درصد) پوشش داده میشود. از سال 2016 تا 2020، چهار کشور برتر واردکننده تسلیحات در جهان از غرب آسیا (عربستان، مصر، قطر و امارات) بودند و عربستان لقب اولین واردکننده جهان نام گرفت.
با افزایش قراردادهای تسلیحاتی غرب آسیا، هزینههای نظامی نیز بالا میرود. بر اساس گزارش بانک جهانی، میانگین هزینههای نظامی در سهم تولید ناخالص داخلی در غرب آسیا 4.9 درصد یا دو برابر میانگین جهانی 2.4 درصد در سال 2020 بوده است. دادههای سیپری نشان میدهد هفت کشوری که بیشترین هزینههای نظامی را در تولید ناخالص داخلی خرج میکنند، در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا قرار دارند و 6 کشور برتر از نظر هزینههای نظامی سرانه، در خاورمیانه حضور دارند.
درگیریهای منطقهای انگیزه مهمی برای تسلیحات است که با مداخلات خارجی به درجات مختلف تشدید میشود. تضاد ابدی بین اسرائیل (رژیم صهیونیستی) و برخی کشورهای عربی و ایران نمونه بارزی از آن است. در پی جنگهای جاری در یمن، سوریه و لبنان، کشورهای ثروتمند خلیج فارس وارد رقابت تسلیحاتی منطقهای شدهاند. برنامه هستهای جنجالی ایران و جنگهای نیابتی در همسایگیاش یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در افزایش تسلیحات منطقه است.
در این شرایط، سیاست خارجی آمریکا همیشه نقش مهمی ایفا کرده است. اخیرا، دولت بایدن با توجه به دخالت ریاض در جنگ یمن، سیاست ارسال تنها تسلیحات «دفاعی» به عربستان را اتخاذ کرد. با این حال، وزارت امور خارجه یک قرارداد تسلیحاتی بزرگ شامل 280 موشک هوا به هوا به ارزش 650 میلیون دلار را به تصویب رسانده است.
در جهان عرب، ایران دشمن مشترک بسیاری از کشورهاست.
آمریکا با روسیه برای تضمین قراردادهای تسلیحاتی منطقهای به رقابت میپردازد. روسیه تدارکات تسلیحات خود را به مشتریان اصلی شامل الجزایر، مصر و عراق افزایش داده است. اما مسکو به دنبال فرصتی برای از بین بردن شبه انحصار پایدار آمریکا بر بازار تسلیحات در کشورهای حاشیه خلیج فارس است. کشورهایی مانند عربستان و امارات به دلیل انتقاد از جنگ یمن قصد جایگزینی تسلیحات آمریکایی را دارند. اگرچه، روابط ویژه روسیه با ایران و چشمانداز فروش تسلیحات جدید به تهران، ممکن است مانع از جاهطلبیهای مسکو شود.
چین یکی از سه صادرکننده اصلی پهپادهای مسلح در جهان بوده و در سالهای اخیر علاوه بر عراق و مصر، کشورهای حوزه خلیج فارس را نیز بهعنوان مشتری در لیست خود گنجانده است.
شبههنظامیان محلی و گروههای شورشی توانستهاند بخش بزرگی از محمولههای تسلیحاتی قاچاق را که همیشه به طور قانونی تولید یا صادر میشد، تامین کنند. با توجه به بیثباتی شرایط درگیری، برخی از تسلیحات صادر شده توسط یکی از تامینکنندگان اصلی علیه متحدانش استفاده شده است.
در حالی که کشورهای عربی هنوز تسلیحات و مهمات را از تولیدکنندگان برتر وارد میکنند، قدرتهای منطقهای به توسعه صنایع نظامی خود امید دارند. برای نمونه، اسرائیل(رژیم صهیونیستی) با فناوریهای پیشرفته فروخته شده به ژاپن و هند و کشورهای عربی خلیجفارس به صادرکننده پیشرو تسلیحات تبدیل شده است.
جنگهای منطقهای در منا به رقابت تسلیحاتی در مبارزه جهانی برای هژمونی دامن میزند. این پدیده با فراوانی منابع نفت، گاز و مواد معدنی و همچنین تفاوتهای ژئوپلیتیکی محوری تقویت میشود.