به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، موسسه استیمسون در یادداشت خود به‌قلم «جواد حیران نیا» نوشت: دعوت اخیر از ایران برای پیوستن به بلوک اقتصادهای عمدتاً غیرغربی موسوم به بریکس، گامی جدید در جهت تقویت سیاست خارجی «نگاه به شرق» است که توسط رهبر و دولت ابراهیم رئیسی حمایت شده است.
این دعوت به‌دنبال پذیرش عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای صورت می‌گیرد و از سوی جمهوری اسلامی به‌عنوان یک «توسعه تاریخی» و «موفقیت استراتژیک» یاد می‌شود.
رهبر ایران معتقد است که نظم بین‌المللی آینده بر آسیا متمرکز خواهد شد و نظم هژمونیک به رهبری آمریکا رو به افول است.
ایران با پیوستن به سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس این پیام را می‌دهد که می‌تواند با انزوای تحمیل‌شده از سوی آمریکا و اروپا مقابله کند و نیازی به تعامل دیپلماتیک با غرب بر سر برنامه هسته‌ای یا سایر موضوعات ندارد.
شکی نیست که عضویت در برجام و سازمان همکاری شانگهای باعث تضعیف موقعیت حامیان جهت‌گیری «نگاه به غرب» در ساختار تصمیم گیری سیاست خارجی ایران می‌شود.
آنچه که باید دید این است که عضویت در این گروه‌ها با توجه به ادامه تحریم‌های اقتصادی غرب چه مزایای ملموسی می‌تواند داشته باشد.
اگرچه رویکرد «نگاه به شرق» نیز سیاست خارجی غالب ایران در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی نژاد بیش از یک دهه پیش بود، اما از زمان انتخاب رئیسی در سال 2021 به‌طور قابل‌توجهی گسترش یافته است.
دلایل این امر عبارتند از نیاز دولت به حذف اصلاح‌طلبان و حامیان روابط با غرب.
رهبر ایران معتقد است که تجربه ایران با غرب نشان داده است که هدف غرب نابودی انقلاب اسلامی است نه یادگیری زندگی با آن.
از نظر ایشان، سیاست نگاه به شرق بهتر از نظام کنونی ایران محافظت می‌کند.
حامیان پیوستن به سازمان همکاری شانگهای استدلال کرده‌اند که ایران می‌تواند تجارت با اعضای این بلوک را افزایش دهد، حتی اگر ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار گیرد.
طبق منشور شانگهای، اعضا نباید تحت فصل هفت منشور سازمان ملل باشند و تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی تلقی شوند.
موضوع کلیدی دیگر این است که آیا بریکس از دلارزدایی استقبال خواهد کرد یا خیر.
در حالی که ایران به دلیل قدرتی که به تحریم‌های اقتصادی آمریکا می‌دهد به‌دنبال پایان دادن به سلطه دلار در تجارت بین‌المللی است، موضوع تشکیل ارز جدید بریکس در دستور کار نشست ژوهانسبورگ نبود.
این تصور که نظم تحت رهبری غرب رو به افول است در درون تشکیلات سیاسی ایران نیز مورد بحث قرار گرفته است.
«علی شمخانی» -دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی ایران -و« علی اکبر صالحی» -وزیر خارجه سابق و مذاکره‌کننده هسته‌ای- گفته‌اند که هنوز نظم جدیدی ایجاد نشده است و ایران باید سیاست خارجی خود را بر این اساس تنظیم کند.
محافظه‌کاران حاکم طوری رفتار می‌کنند که گویی نظم جدید از قبل وجود دارد و سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس را به‌عنوان اهرم فشاری برای ایران در رویارویی با غرب می‌بینند.
با این حال، اعضای بانفوذ این گروه‌ها به‌دنبال چنین رویارویی نیستند. برای مثال، بیانیه اخیر برجام بر اهمیت احیای برجام برای حمایت از نظام جهانی منع اشاعه تاکید کرد.
در عین حال، پذیرش ایران در برجام، همراه با رقبای عرب مانند عربستان و امارات، می‌تواند با دادن مکان اضافی به این کشورها برای گفت‌وگو، تنش‌زدایی بیشتر در منطقه خلیج‌فارس را تقویت کند.
چین که اخیراً میانجی‌گری برای آشتی ایران و عربستان بود، ایده گسترش برجام را در سال 2017 مطرح کرد و به‌دنبال افزایش نفوذ خود از طریق این سازمان است.
روسیه برجام را ابزار رقابت ژئوپلیتیکی و وسیله‌ای برای افزایش وزن خود در جنگ سرد جدید با غرب می‌داند.
با این حال، هند، که با آمریکا متحد است، آن را یک بلوک ضدغربی نمی‌داند.
نظرات نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در نشست ژوهانسبورگ حاکی از آن است که هند این سازمان را وسیله‌ای برای توسعه بیشتر خود از طریق شبکه‌های اقتصادی می‌داند.
با توجه به درهم تنیدگی اقتصادی و سیاسی اعضای بریکس (به جز روسیه) با غرب و نظم مستقر جهانی، ایران نباید از عضویت در برجام انتظار منافع اقتصادی عمده‌ای داشته باشد.