به گزارش مرکز مطالعات سورین، نشریه اکونومیست در مطلب تازه خود درباره رقابت چین و آمریکا در اقیانوس هند نوشت: طول اقیانوس هند از جنوب آفریقا تا تنگه مالاکا بین مالزی، سنگاپور و اندونزی، و از خلیج‌فارس تا جنوب غربی دوردست استرالیا، حدود 80 درصد عرض جغرافیایی و 100 درجه طول جغرافیایی است.
چهار قاره و دولت‌های جزیره‌ای را با احتساب 12 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی در برمی‌گیرد.
یک هندوپاسیفیک آزاد و پررفت‌وآمد، که اقیانوس هند و آرام را دربر‌گیرد، یکی از حساس‌ترین منطقه‌های ژئوپلیتیکی است.
اما زمانی که استراتژیست‌ها از هندوپاسیفیک حرف می‌زنند اغلب فقط به پاسیفیک، و تنها بخش غرب دور آن، نزدیک دریاهای چین جنوبی و چین شرقی، اشاره دارند.
در آن منطقه است که تلاش برای برتری، در شدیدترین حالت خود بین آمریکا، به‌عنوان قدرت برتر پس از جنگ جهانی دوم، و چین نوظهور قرار دارد.
اما اقیانوس هند، که تا همین اواخر به دست فراموشی سپرده شده بود، درحال حاضر جذابیت پیدا کرده است.
از مدت‌ها پیش پویایی اقتصادی و اهمیت آشکار این اقیانوس به‌عنوان قطب تجارت کالا و انرژی شناخته می‌شود. هم‌اکنون اهمیت راهبردی حائز اهمیت است. دوران جدید رقابت بین قدرت‌های بزرگ درحال آغاز شدن است.
نشانه‌های رقابت شدید در همه جا مشهود است. نیروی دریایی کشورهای آمریکا، استرالیا، بریتانیا، فرانسه، هند، ژاپن و سنگاپور همگی امسال در اقیانوس هند به گشت‌زنی پرداخته‌اند.
در ماه مارس نیروی دریایی چین، ایران و روسیه رزمایش مشترکی برگزار کردند. آمریکا، استرالیا و بریتانیا اخیراً جزئیات بیشتری از برنامه ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای نسل جدید در غرب استرالیا را رسانه‌ای کردند.
ماه گذشته نخست‌وزیر ژاپن، «کیشیدا فومیو» به هند سفر کرد و سرمایه‌گذاری ۷۵ میلیارد دلاری در هندوپاسیفیک را وعده داد.
همچنین در هند نسبت به نصب رادارهای چین در نزدیکی سریلانکا و ایستگاه‌های شنود این کشور در جزایر کوکو نگاه منفی وجود دارد و هراس از چین، این کشور را به رابطه نزدیک‌تر با آمریکا سوق داده است.
انتقال نفت و گاز غرب‌آسیا از اقیانوس هند به‌سوی اقتصادهای شکننده آسیای شرقی و جنوب شرقی حیاتی است.
اکثر شناورها حداقل از یکی از سه نقطه انسداد ژئوگرافیک عبور می‌کنند. اولین آن تنگه هرمز است، خروجی باریکی از خلیج‌فارس که دو پنجم نفت مصرفی جهان از آن می‌گذرد.
دیگری تنگه باب‌المندب است، حدفاصل شاخ آفریقا و شبه‌جزیره عرب، به همراه کشورهای اریتره و جیبوتی در یک طرف و یمن در طرف دیگر. این تنگه دروازه‌ای به سمت دریای سرخ و آبراهه سوئز است. آخرین مورد تنگه مالاکاست، آبراهه اصلی کشتیرانی بین اقیانوس هند و اقیانوس آرام، تقریباً ۷/۱ مایل (۷/۲ کیلومتر) در باریک‌ترین نقطه در سنگاپور، شاهد یک پنجم تجارت دریایی جهانی است.
هر نیروی متخاصمی که بتواند این نقاط انسداد و ورودی‌های مهم دیگر به اقیانوس هند را مختل کند، موجب وارد آمدن آسیب شدید خواهد شد.
و باب‌المندب و تنگه هرمز به‌طور بالقوه آسیب‌پذیر هستند. همچنین امروزه باوجود امنیت نسبتاً زیاد تنگه مالاکا، اما این تنگه شاهد بالاترین میزان دزدی دریایی در جهان است.
در زمان وقوع جنگ منطقه‌ای، کنترل این تنگه اهمیت زیادی خواهد داشت. با چهار پنجم نفت عبوری از این تنگه، چین تا سال‌ها به این مسئله فکر می‌کرد که یک قدرت متخاصم مثل آمریکا تا چه اندازه می‌تواند به‌راحتی به این تنگه نزدیک شده و اقتصاد چین را فلج نماید.
در این زمینه، دولت‌های دارای توانمندی دریایی باید تضمین کنند نقاط انسداد و آبراهه‌ها، نه‌تنها برای حفظ منافع قانونی آن‌ها بلکه برای عرضه کالای جهانی، باز باقی می‌مانند. این کشورها قدرت‌های جدید اقیانوس هند هستند و عواقب گسترده‌ای نسبت به حضور دریایی فزاینده آن‌ها وجود دارد.
نیروی دریایی آمریکا، به‌دلیل سال‌ها بی‌توجهی به اقیانوس هند، هم‌اکنون درحال افزایش حضور خود در آنجاست.
این کشور رزمایش‌های آزادی دریانوردی در این منطقه را افزایش داده است و رزمایش‌های دیگری را با سایر کشورها ازجمله استرالیا، هند و ژاپن، برگزار کرده است، یعنی همان اعضای گروه امنیتی کواد که قصد مقابله باقدرت چین در هندوپاسیفیک را دارند.
نیروی دریایی آمریکا قصد دارد ناوگان نخست خود را احیا کند، که نیم‌قرن پیش منحل شد.
اگرچه هند، پاکستان و چین را تهدیدات اصلی ارضی خود می‌داند، اما بزرگ‌ترین حضور دریایی را در بخش شمالی اقیانوس هند دارد.
این کشور همکاری دریایی خود را با آمریکا به‌دلیل نگرانی‌هایش نسبت به نفوذ فزاینده چین در منطقه افزایش داده است و در تلاش است تا بسیاری از شکاف‌ها در توانمندی دریایی خود را برطرف کند.
استرالیا حداقل از زمانی که درخلال جنگ جهانی دوم پایگاه زیردریایی خود را در فرمانتل تأسیس کرد به قدرتی در اقیانوس هند تبدیل‌شده است.
حضور این کشور با ایجاد پیمان آکوس، پیمان فناوری- دفاعی بین آمریکا، استرالیا و بریتانیا به‌منظور ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای نسل جدید، تقویت شد. آکوس یعنی مواجهه با توسعه نظامی چین در اقیانوس هند و اقیانوس آرام.
چین در اقیانوس هند تازه‌وارد محسوب می‌شود، به‌طوری‌که جیبوتی نخستین پایگاه نظامی ماوراء بحار این کشور در آب‌های خارجی است.
توانمندی‌های دریایی چین به‌سرعت رشد کرده‌اند. چین به‌دنبال پایگاه‌های بیشتری برای پشتیبانی و حمایت مجدد است.
بااین‌حال، جدای از جیبوتی، تلاش آن‌ها برای امنیت کند بوده است؛ شایعات متداول مبنی بر تأسیس پایگاه در بندر هامبانتوتا سریلانکا و گوادر پاکستان از سوی نیروی دریایی چین هنوز ثابت نشده‌اند.
برنامه‌های چین برای احداث بندر تجاری در باگایومو تانزانیا جرقه گمانه‌زنی درخصوص احداث پایگاه دریایی در آنجا را روشن کرد.
به‌احتمال‌زیاد، رقابت بین غرب و چین روابط کشورهای کوچکتر را با هر دو اردوگاه به‌شدت پیچیده می‌کند. به‌ویژه اگر قدرت‌های بزرگ اولویت‌های مختلف امنیتی کشورهای کوچک را نادیده بگیرند.
آن‌ها به رقابت نظامی بسیار کمتر از تغییرات آب و هوایی، ماهیگیری غیرقانونی گزارش نشده و نامنظم، آلودگی از طریق پلاستیک، و نشت نفت که صنعت گردشگری را تهدید می‌کند، اهمیت می‌دهند.
با به رسمیت شناختن اولویت‌های کشورهای کوچک، قدرت‌های غربی و هند می‌توانند به مقابله با پیشرفت‌های چین کمک کنند.
در مورد آب‌وهوا، کشورهای ثروتمند قول کمک نقدی و کمک‌های دیگر را برای سازگاری داده‌اند، اما اکثر کشورهای کوچک هنوز چیزی دریافت نکرده‌اند.
کمک به آن‌ها برای محافظت از ماهیگیری خود یک پیروزی آسان دیگر است. گام‌های نسبتاً کوچک توسط کشورهای بزرگ می‌تواند پیروزی بزرگی برای کشورهای کوچک باشد.
افزایش رقابت در اقیانوس هند مانع از ایجاد زمینه‌های مشارکت نیست.
برای مثال، نیروی دریایی آمریکا و چین در گشت‌زنی خطوط ارتباطی دریایی در سواحل شاخ آفریقا همکاری می‌کنند.
بااین‌حال، پویایی امنیت منطقه‌ای پیچیده‌تر، چندلایه‌تر و مستعد محاسبات اشتباه است. این واقعیت جدید در حال ظهور اقیانوس هند است.