به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، روزنامه تایمز آسیای میانه در گزارش تازه خود اعلام کرد: هیاهوهای پیرامون نشست اخیر شورای سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای اکنون فروکش کرده و جامعه کارشناسان پیشنهادات متفاوتی را ارائه کردند.
با این حال، عده‌ای از ارتباط این سازمان در مورد افغانستان می‌گویند. به‌طور کلی، نقش سازمان همکاری شانگهای (SCO) در حل مسائل سیاسی پیرامون افغانستان چیست؟
به‌رغم رویکرد قبلی سازمان همکاری شانگهای به امور افغانستان، موضوع افغانستان تحت حاکمیت طالبان برای اولین بار در بالاترین سطح سازمان همکاری شانگهای در آستانه مطرح شد که این نشان‌دهنده گسترش نقش این سازمان است.
تقریباً همه سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای اساساً به افغانستان اشاره کردند و نیاز به صلح، ثبات و امنیت را بیان کردند و در عین حال بر این واقعیت تأکید کردند که افغانستان بخشی جدایی‌ناپذیر از آسیای میانه است.
در واقع، کشورهای عضو «تعهد خود را برای دفاع از افغانستان به‌عنوان یک کشور مستقل، بی‌طرف و صلح‌آمیز عاری از تروریسم، جنگ، و مواد مخدر و همچنین آمادگی برای حمایت از تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای تسهیل صلح و توسعه» در این کشور اعلام کردند.
در عین حال، پیام روشنی برای طالبان وجود داشت که «تشکیل یک دولت فراگیر با مشارکت چندین نماینده از همه گروه‌های قومی و سیاسی جامعه افغانستان تنها راه دستیابی به صلح و ثبات پایدار در این کشور است».
این اظهارات نشان‌دهنده یک گام نسبتاً بزرگ است، با توجه به اینکه قبلاً سازمان همکاری شانگهای نتوانسته بود در مورد افغانستان اجماع پیدا کند و سازوکارهای خود را برای تعامل با کابل ایجاد کند؛
ایجاد یک گروه ارتباطی توسط سازمان همکاری شانگهای به دلیل «نگرانی کشورهای سازمان همکاری شانگهای در مورد پیشرفت منفی اوضاع افغانستان» یک پیشرفت بزرگ است.
در واقع، علاقه به این گروه ارتباطی بیشتر از طرف افغان آشکار بود که به‌دنبال کمک سازمان همکاری شانگهای در بازسازی اقتصاد و مشارکت سازمان همکاری شانگهای در اجرای پروژه‌های مختلف زیرساختی انرژی و حمل‌ونقل و ایجاد شرایط مساعد برای دسترسی کالا به بازار افغانستان بود.
البته کشورهای سازمان همکاری شانگهای ترجیح دادند روابط خود را با افغانستان به‌صورت دوجانبه انجام دهند و از تلاش‌های دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای برای تشدید فعالیت کارگروه اقتصادی حمایت نکردند.
در ژوئن 2012، درخواست افغانستان برای وضعیت ناظر سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد. با این حال، این گام بیشتر نمادین بود و نتوانست توسعه روابط سازمان همکاری شانگهای و افغانستان را آغاز کند.
در جولای 2021، یک ماه قبل از سقوط جمهوری در کابل، نشست گروه ارتباطی بین وزرای امور خارجه کشورهای سازمان همکاری شانگهای و همتایان افغان آن‌ها برگزار شد که بیانیه‌ای مشترک تصویب شد.
البته گروه ارتباطی موجود برای افغانستان همچنان بر روی کاغذ وجود دارد، زیرا سران کشورها در مورد سازوکار و قوانین اعمال‌شده بر این گروه توافق ندارند و برخی خواستار تشکیل مجدد یک گروه یا وضعیت خاص برای بررسی افغانستان داده‌اند.
در شرایطی که ابتکارات سازمان ملل متحد در مورد افغانستان متوقف شده و نفوذ سازمان همکاری شانگهای در امور جهانی بیشتر می‌شود، این سازمان می‌تواند موضع محکم‌تری در گفتمان بین‌المللی در مورد افغانستان اتخاذ کند.
کشورهای سازمان همکاری شانگهای بیش از 35 میلیون کیلومتر مربع، 65 درصد از قلمرو اوراسیا را پوشش می‌دهند و جمعیتی بالغ بر 3.5 میلیارد نفر، تقریباً نیمی از کره زمین را تشکیل می‌دهند.
همان‌طور که قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در اجلاس آستانه بیان کرد، انتظار می‌رود تحولی بالقوه در سازمان همکاری شانگهای ایجاد شود: «در چارچوب تغییرات سریع جهانی، ما با وظیفه فوری بهبود بیشتر فعالیت‌های سازمان همکاری شانگهای روبرو هستیم.
روند مستمر گسترش سازمان فرصت‌های جدیدی را می‌گشاید و به توسعه آن انگیزه می‌بخشد. در واقع، قزاقستان که در حال حاضر ریاست سازمان را بر عهده دارد، «پیشنهادهای متعادلی را برای تبدیل سازمان به یک مکانیسم همکاری چندجانبه مؤثرتر» به‌ویژه تقویت دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای و دبیر کل ارائه کرده است.»
به‌طور عینی، در عصر آشفتگی، تغییر و تحولات کنونی، زمانی که بحران اعتماد جهانی باعث درگیری‌ها و تقابل‌های ژئوپلیتیکی می‌شود، سازمان همکاری شانگهای باید بک واقعیت منطقه‌ای جدید را بپروراند که رویکردهای بلوکی و تقابلی برای حل مشکلات بین‌المللی را که مستقیماً کل جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، کنار بگذارد.
سیستم امنیت قاره‌ای و جهانی هیچ یک از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای علاقه‌ای به ایجاد بی‌ثباتی در افغانستان ندارند.
مأموریت این کشور باید مورد بازنگری قرار گیرد و افغانستان باید به‌عنوان رابطی در فضای سازمان همکاری شانگهای بین آسیای میانه و جنوب آسیا و همچنین بین شمال و جنوب اوراسیا عمل کند.
افغانستان امروزی، پس از خروج نیروهای ائتلاف غربی، فرصت‌های بیشتری را برای ارتقای منافع اعضای خود در سازمان همکاری شانگهای دارد، اما چه چیزی سازمان همکاری شانگهای را از اتخاذ موضع محکم‌تر در قبال افغانستان بازمی‌دارد؟
یکی از عوامل آشکار نیاز به تغییر خود سازمان است، همان‌طور که رئیس‌جمهور قزاقستان بیان کرد.
هدف جدید سازمان همکاری شانگهای در افغانستان می‌تواند ترکیب و هماهنگی تلاش‌های کشورهای عضو آن در زمینه تجارت، اقتصادی و نیز مسائل سیاسی باشد.
سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به‌عنوان یک عامل روند سیاسی در مورد افغانستان به‌عنوان بخشی از یک مأموریت گسترده‌تر برای رویارویی با برخی از چالش‌برانگیزترین موضوعات روابط بین‌المللی، با گسترش حقوق و مسئولیت‌های سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک سازمان بین‌المللی عمل کند.