به‌گزارش مرکز مطالعات سورین،وبگاه آرمنین ویکلی در یادداشت تازه خود به‌قلم «بنیامین پوگوسیان» نوشت: جنگ 2020 قره‌باغ کوهستانی به‌طور قابل‌توجهی توازن قدرت در قفقاز جنوبی را تغییر داده است و به‌طور موثر ساختار امنیتی 1994-2020 را از بین برده است.
کارشناسان و محافل دانشگاهی هنوز بحث می‌کنند که چه کسی پیروز شد یا شکست خورد. با این حال، تقریباً همه موافق هستند که ایران در میان بازندگان است.
جنگ 2020 نفوذ ترکیه را در منطقه افزایش داد، ظاهراً نیروهای مسلح آذربایجان را تحت کنترل کامل ترکیه قرار داد و آذربایجان و ترکیه را به تحقق رویای یک قرنی ایجاد یک کریدور زمینی مستقیم نزدیک‌تر کرد.
حتی نگران‌کننده‌تر برای ایران، ظهور اسرائیل در سرزمین‌های تازه تصرف‌شده در امتداد مرز آذربایجان و ایران بود.
ایران بر این باور است که باکو با دعوت از اسرائیل برای بهره‌برداری از اراضی آذربایجان، موازنه قوا در منطقه را تغییر داده و موضعی آشکار ضد ایرانی اتخاذ کرده است.
آذربایجان و ایران منافع اقتصادی قابل‌توجهی دارند، از جمله راه‌اندازی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب که هند را از طریق ایران به روسیه متصل می‌کند و یکی از مسیرها از آذربایجان می‌گذرد.
ایران و آذربایجان فعالانه در حال مذاکره با روسیه برای راه‌اندازی یک کریدور انرژی هستند که شبکه‌های برق سه کشور را به هم متصل می‌کند و به آن‌ها امکان صادرات، واردات برق را می‌دهد.
در همین حال، ایران همچنان اعتراض خود را به کریدور موسوم به زنگزور برای اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان اعلام می‌کند.
مقامات ایرانی احتمالاً به توضیحات طرف آذربایجانی مبنی بر اینکه این کریدور هیچ ویژگی فراسرزمینی نخواهد داشت و صرفاً اهداف اقتصادی را دنبال می‌کند، باور ندارند.
تهران فکر می‌کند که حتی اگر این کریدور تحت کنترل رسمی ارمنستان باشد، راه را برای گسترش تدریجی حضور آذربایجان و ترکیه و نفوذ بعدی در سیونیک باز می‌کند و سیونیک را حداقل تحت کنترل ترکیه و آذربایجان قرار می‌دهد.
ایران قاطعانه هرگونه تغییر در مرزها و وضعیت ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی (حمله احتمالی بیشتر نیروهای آذربایجان به ارمنستان) را رد می‌کند.
پتانسیل تغییرات ژئوپلیتیکی باید پیامی به ارمنستان باشد مبنی بر اینکه ایروان باید سیاست خارجی خود را به‌طور قابل‌توجهی بازنگری کند.
جای تعجب نیست که ایران عملاً از استقرار ناظران اروپایی در ارمنستان انتقاد می‌کند و تأکید می‌کند که قدرت‌های منطقه‌ای باید مشکلات منطقه‌ای را حل کنند در حالی که بازیگران خارجی فقط وضعیت را بدتر می‌کنند.
برخی استدلال می‌کنند که آذربایجان ممکن است حمله‌ای گسترده علیه ارمنستان مشابه تجاوز سپتامبر 2022 انجام دهد یا اقدام نظامی در قره‌باغ کوهستانی انجام دهد.
برخی دیگر بر این باورند که آذربایجان نیازی به تشدید تنش نظامی ندارد و «تاکتیک سلامی» را دنبال خواهد کرد و ارتفاعات مطلوبی را در امتداد مرز ارمنستان و آذربایجان و خط تماس بین آذربایجان و قره‌باغ کوهستانی خواهد گرفت.
در حال حاضر آذربایجان گزینه‌های زیادی دارد و ممکن است یکی از آن‌ها را انتخاب یا سعی کند چندین روش را ترکیب کند.
هرگونه اقدام آذربایجان مستلزم فشار نظامی بر ارمنستان است. اگر ارمنستان می‌خواهد از تسلط بر قره‌باغ کوهستانی جلوگیری کند و با فشار آذربایجان در ارمنستان مقابله کند، ایروان نیاز فوری به افزایش توانمندی نیروهای مسلح خود دارد. در این زمینه، بسیاری متعجبند که نقش ایران در صورت حمله گسترده آذربایجان به ارمنستان چه خواهد بود.
پیش‌بینی دقیق اقدامات ایران بسیار چالش‌برانگیز است، اما ایران گزینه‌های دیگری جز درگیری مستقیم نظامی دارد. ایران ممکن است به ارمنستان تسلیحات بفرستد، مانورهای نظامی مشترک با نیروهای مسلح ارمنستان ارائه دهد و یک حضور نظامی دائمی کوچک در مناطق سیونیک یا وایوتس دزور ارمنستان ایجاد کند.
این گزینه‌ها تأثیر منفی قابل‌توجهی بر روابط ارمنستان با آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو خواهد داشت. با این حال، قبل از هشدار به ارمنستان در مورد پیامدهای منفی همکاری نظامی با ایران، غرب باید جایگزین‌هایی ارائه دهد. همه به وضوح می‌دانند که ارمنستان نمی‌تواند از پیمان امنیت جمعی خارج شود.
اگر غرب نتواند آذربایجان را به پذیرش حضور غرب در قره‌باغ کوهستانی متقاعد کند، ارمنستان باید همکاری خود را با تهران تعمیق بخشد، زیرا ایران به مقابله با آذربایجان ادامه می‌دهد