به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه ای یو ریپورتر در گزارشی به‌قلم «نیک پاول» نوشت: الهام علی‌اف با حدود 200 تن از خبرنگاران سراسر جهان که در شهر شوشا گرد هم آمده بودند، جلسه پرسش و پاسخ برگزار کرد.
سال 2020، در جریان جنگ دوم بین ارمنستان و آذربایجان باعث شد تا قره‌باغ از ارمنستان باز پس گرفته شود. وی این مجمع را «رویداد قابل‌توجهی برای کشور آذربایجان و قره‌باغ» توصیف کرد.
شوشا، نماد پیروزی آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ و همچنین نماد صلحی است که پس از آزادسازی قره‌باغ، جنگ متوقف شد.
شوشا با حکم ریاست‌جمهوری رسماً پایتخت فرهنگی آذربایجان اعلام شد و دولت پس از اشغال ارامنه، زمانی که 17 مسجد سنتی و 17 چشمه شوشا تخریب شد، بناهای تاریخی شهر را بازسازی می‌کند و پنج مورد از چشمه‌ها دوباره جریان پیدا می‌کنند.
این مجمع به‌طور نمادین، در هتلی که به‌تازگی در مکانی که جدایی‌طلبان ارمنی قصد داشتند «پارلمان» جمهوری جداشده خود را بسازند، برگزار شد.
اما علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، کلیسای ارامنه را دست‌نخورده باقی گذاشت. وی گفت آذربایجان انتقام‌جویی نمی‌کند و دشمنی را در میدان جنگ رها کرده است.
رئیس‌جمهور این کشور گفت که رانش ارمني همچنان پابرجاست. با این حال، ارتش آذربایجان بسیار قوی‌تر از زمانی بود که سه سال پیش به پیروزی رسید و این واقعیت که قره‌باغ برای آذربایجان است، بیشتر و بیشتر توسط جامعه بین‌المللی تصدیق می‌شود.
البته که در طول دهه‌های اشغال ارامنه، ابهاماتی از سوی بازیگران جهانی با هدف توقف درگیری وجود داشت.
علی‌اف درخواست ناموفق تحریم‌ها را یادآور شد که اینگونه گفت: «بنابراین ما باید خودمان این کار را می‌کردیم، مجبور بودیم قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد را در میدان جنگ اجرا کنیم.»
حال اگر دلالان بین‌المللی می‌گفتند آذربایجان باید واقعیت را بپذیرد، او می‌توانست پاسخ دهد «موافقم!»؛ روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا هر کدام در تلاش هستند تا پیمان صلح بین آذربایجان و ارمنستان را تسهیل کنند.
رئیس‌جمهور گفت که دولتش با حسن نیت در هر سه جبهه کار می‌کند، او همواره راه‌های بالقوه صلح را توصیف کرد، اما تاکنون نتیجه نهایی نداشته است.
علی‌اف همچنین گفت: «ارمنستان باید یکی از آخرین گام‌های خود را بردارد، من فکر می‌کنم که آن‌ها تاکنون چندین گام را بعد از جنگ برداشته‌اند، اما می‌گویم این‌ها گام‌هایی نبوده است که آنان داوطلبانه برداشته باشند.»
تاکنون ارمنستان به‌طور شفاهی، تمامیت ارضی آذربایجان و اینکه قره‌باغ برای آذربایجان است را به رسمیت شناخته است، اما هنوز گام مهمی برای نوشتن آن به‌صورت کتبی برنداشته شده است.
اگر ارمنستان سخنان خود را روی کاغذ بیاورد، در مذاکرات آتی در مسکو به گفته علی‌اف، ممکن است تا پایان سال یک معاهده صلح صورت بگیرد و این ماجرا فیصله پیدا کند.
«نیکول پاشینیان» -نخست‌وزیر ارمنستان- دیدگاه ستیزه‌‌‌‌جویانه‌تری اتخاذ کرده و اعلام کرده است که جنگی تازه با آذربایجان، بدون وجود یک توافق صلح بین دو کشور، محتمل است.
وی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فرانسه که هم‌زمان با سخنرانی علی‌اف در شوشا منتشر شد، گفت: «تا زمانی که معاهده صلح امضا نشده و چنین معاهده‌ای به تصویب پارلمان‌های دو کشور نرسیده باشد، احتمال وقوع جنگ بسیار زیاد است».
علی‌اف تلاش‌های اتحادیه اروپا برای میانجی‌گری صلح را به رهبری رئیس شورا، چارلز میشل، به‌عنوان یک مکانیسم تکمیلی و حمایتی توصیف کرد که تاکنون کم و بیش با موفقیت کار کرده است.
تنش‌ها کاهش یافته بود و باعث شده بود که آذربایجان و ارمنستان قادر باشند تا یکدیگر را بهتر درک کنند.
رئیس‌جمهور آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان آخرین بار در تاریخ 15 جولای در بروکسل برای آنچه چارلز میشل به‌عنوان مبادلات «صادقانه و اساسی» توصیف کرد، ملاقات کردند.
وی تأکید کرد که این دو کشور بار دیگر به‌طور کامل احترام خود را به تمامیت ارضی و حاکمیت کشور دیگر تأیید کردند، «بر اساس اینکه مساحت ارمنستان 29 هزارو 800 کیلومتر مربع و آذربایجان 86 هزار و 600 کیلومتر مربع است.»
هرچند که تلاش‌های بازیگران بین‌المللی مفید باشد و تاریخ نیز این را ثابت کرده است که تاثیر‌‌‌‌‌گذاری بالایی از سمت این جناح‌ها صورت گرفته است.
اما علی‌اف در شوشا بر اهمیت مذاکرات دوجانبه بین آذربایجان و ارمنستان تأکید کرد و گفت که پیشنهادهایی برای «زبان ارتباطی» وجود دارد تا دو طرف را در مورد موضوع اقلیت‌های ملی به هم نزدیک کند و با این «زبان ارتباطی» آذربایجانی‌های ارمنستان، همان ارمنی‌های آذربایجان و برعکس خواهند بود و به‌رسمیت شناخته می‌شوند.
رئیس‌جمهور به چگونگی زندگی ارمنی‌ها برای مدت طولانی در آذربایجان اشاره کرد و بیان کرد که آنان برای اولین بار در سال 1805، به قره‌باغ آمدند.
آن‌ها با ورود به‌عنوان مهمان به شهر شوشا، این شهر را به یک شهر ارمنی تبدیل کردند و آذربایجانی‌ها قبل از اشغال اکثریتی توسط آنان در این شهر حضور داشتند.
او در نهایت افزود که ساکنان قدیمی شهر شوشا که قبلا ازینجا گریختند، مورد استقبال قرار می‌گیرند، اما بسیاری از مناطق قره‌باغ هنوز باید از مین‌های زمینی ارمنستان پاک‌سازی شوند. کاشت آن‌ها یک جنایت جنگی است که هنوز ادامه دارد و ارمنستان نیز در خصوص این موضوع، نقشه‌های دقیقی از میادین مین ارائه نکرده است.
رئیس‌جمهور در پایان گفت که مهم این است گفتگوهای صلح بیشتر با واقع‌بینی بیشتر انجام شود و کمتر با خوش‌بینی‌های بیهوده گفتگوها را پیش ببریم.