به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه اوراسیا ریویو در مقاله‌ای به‌قلم «یگال چازان» نوشت: روسیه و ایران که از سوی غرب منزوی شده‌اند، به‌دنبال کاهش فشار تحریم‌ها با ایجاد یک کریدور اقتصادی جدید هستند که تجارت دوجانبه را تقویت می‌کند.
آن‌ها را با هند که به‌سرعت در حال رشد است مرتبط می‌کند، اما اثربخشی این پروژه هنوز می‌تواند توسط تحریم‌ها و همچنین چالش‌های لجستیکی و تنش‌های ژئوپلیتیکی تضعیف شود.
کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، یک مسیر جاده‌ای، ریلی و دریایی به طول 7200 کیلومتر، از سن‌پترزبورگ از جنوب روسیه، آذربایجان، ایران و سپس به بمبئی می‌رود.
این کریدور که شامل بخشی از دریای خزر و یک مسیر اضافی از طریق قزاقستان و ترکمنستان است، چندین سال است که در مورد آن صحبت می‌شود اما از زمان جنگ اوکراین واقعاً شتاب بیشتری گرفته است.
مسکو این کریدور را وسیله‌ای برای جایگزینی تجارت اروپایی از دست رفته در تحریم‌ها می‌داند.
برای همه دست‌اندرکاران، این پروژه با دور زدن کانال سوئز هزینه‌های حملونقل را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
تشدید تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا پس از حمله به اوکراین، روسیه را به تقویت روابط تجاری با ایران و رسیدن به هند ترغیب کرده است.
دهلی با حفظ روابط اقتصادی با مسکو، غرب را به چالش کشیده است و می‌خواهد با جاه‌طلبی از INSTC برای تقویت تعامل تجاری با آسیای میانه و اروپا استفاده کند. کشورهای کریدور سرمایه‌گذاری هنگفتی را در این زمینه انجام می‌دهند، روسیه و ایران بنا به گزارش‌ها 25 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند.
ارسال اولین محموله‌ها سال گذشته آغاز شد و هدف ترانزیت بار سالانه 30 میلیون تن تا سال 2030 بود؛ اما موانع بزرگی وجود دارد. این پروژه ناقص باقی‌مانده است، واقعیتی که توسط متحد نزدیک روسیه، بلاروس، برجسته شده است.
«رومن گولوچنکو» -نخست‌وزیر بلاروس- درحالی‌که می‌خواهد به INSTC بپیوندد، از «نیاز به رسیدگی به مشکل زیرساخت‌های از دست رفته» صحبت کرده است.
یکی از اصلی‌ترین شکاف‌ها، خط ریلی 164 کیلومتری رشت – آستارا در ایران است که با تأخیر طولانی مواجه شده است. مسائل مالی تکمیل آن را متوقف کرده است، اگرچه اکنون روسیه ظاهراً موافقت کرده است که تأمین مالی این کار را برعهده می‌گیرد.
روزنامه اقتصاد ایران فایننشال تریبون به سایر مسائل لجستیکی ایران، از جمله کمبود عمده واگن‌های باری ریلی و ظرفیت حملونقل جاده‌ای و همچنین موانع بوروکراتیکی که ترافیک ترانزیت را کند می‌کند، اشاره می‌کند.
این نشریه همچنین به کوچک بودن ناوگان ایرانی در دریای خزر، تعداد محدود کشتی‌های رو-رو که بین ایران و روسیه در امتداد آبراه تجارت می‌کنند، این واقعیت که بندر آستاراخان در جنوب روسیه در زمستان یخ می‌زند و دسترسی را به‌طورجدی محدود می‌کند و همچنین عدم لایروبی در رودخانه ولگا و کانال ولگا-دون که ظرفیت بارگیری کشتی‌ها را کاهش می‌دهد، اشاره می‌کند.
درحالی‌که این کریدور از سوی برخی به‌عنوان کریدور فرار از تحریم برای روسیه و ایران تلقی می‌شود، محدودیت‌های اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا می‌تواند به‌شدت سرمایه‌گذاری غیر‌روسی و غیر‌ایرانی در INSTC و دسترسی آن به اروپا را محدود کند.
تحریم‌های ثانویه آمریکا که بر افراد غیر‌آمریکایی اعمال می‌شود، پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران مجدداً علیه تهران اعمال شد و اقدامات دیگری از این دست می‌تواند علیه مسکو انجام شود.
هند نیز تحت تأثیر تحریم‌های ثانویه علیه ایران قرارگرفته است. بر اساس مقاله منتشرشده توسط بنیاد پژوهشی آبزرور، اگرچه معافیت‌هایی برای توسعه بندر چابهار در ایران که می‌خواهد آن را به یک هاب کریدور کلیدی تبدیل کند، اعطا شده است، اما خرید تجهیزات از شرکت‌های زیرساخت خصوصی چالش‌برانگیز بوده است.
همچنین ازآنجایی‌که محدودیت‌های اتحادیه اروپا بر روسیه و اقدامات متقابل مسکو منجر به از بین رفتن تجارت روسیه با این اتحادیه شده است، امید هند به استفاده از INSTC برای تجارت با اروپا امیدوارکننده به نظر نمی‌رسد.
اما مسلماً بزرگ‌ترین تهدید بالقوه برای این پروژه، اصطکاک سیاسی بین آذربایجان و ایران است. تنش‌ها از زمانی که آذری‌ها، ارمنی‌ها را در جنگ سال 2020 قره‌باغ کوهستانی شکست دادند، در روند بازپس‌گیری اراضی در مرز با ایران، متحد نزدیک ارمنستان، افزایش یافت.
فواد شبازوف، تحلیلگر قفقاز جنوبی در زمینه امور جاری منطقه‌ای اظهار داشت که این امر توازن قوا را در منطقه تغییر داد.
او می‌گوید تهران همچنین نسبت به روابط نزدیک‌تر باکو با اسرائیل و برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی کریدوری در سراسر خاک ارمنستان به منطقه نخجوان آذری‌ها که می‌تواند ارتباط ایران را با ارمنستان قطع کند، محتاط شده است.
با این حال، هیچ‌یک از طرفین خواهان درگیری نیستند و آن‌ها به‌وضوح از کارکرد INSTC سود زیادی دارند. آن‌ها مجدداً در نشست ماه سپتامبر گذشته در باکو متعهد شدند که این کار را انجام دهند، اما تنش‌های ژئوپلیتیکی نوید خوبی ندارد.
در حال حاضر ارمنستان به‌دنبال جلب علاقه هند به کریدور رقیب است که آذربایجان را دور می‌زند.
این هنوز روزهای اولیه برای INSTC است. روسیه و ایران قبلاً نقش خوبی در این کریدور بازی کرده‌اند، اما در حال حاضر ارزش تبلیغاتی آن به‌عنوان واکنشی به تحریم‌ها مسلماً مهم‌تر از منافع اقتصادی واقعی آن است.
اجرای این پروژه مملو از خطرات و چالش‌هایی است که ممکن است برای رسیدن به هدف جاه‌طلبانه ترانزیت بار تلاش کند، به‌ویژه اگر تشدید بسته‌های تحریمی علیه روسیه و ایران بودجه کمتری برای سرمایه‌گذاری در این مسیر داشته باشند.