به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، نشریه اوراسین تایمز در مطلب تازه خود به‌قلم :پاندیتا شیری» نوشت:پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نقش روسیه در قفقاز جنوبی کاهش پیدا کرد.
این منطقه تبدیل به زمین بازی ایران و ترکیه شد و شروع به نفوذ در این منطقه کردند.
از نظر تاریخی، قفقاز جنوبی مسیر جنگجویان بزرگ و امپراطورهایی بود که قلمروهای بزرگی را در قرون وسطی ایجاد کردند و برای سالیان دراز بر آن حکومت می‌کردند.
با این حال، به دلیل آشفتگی‌های تاریخی ناشی از مبارزات برای ایجاد امپراتوری‌ها، پادشاهی‌ها و ساتراپی‌های افسانه‌ای در سراسر مناطق حاصل‌خیز و پرجمعیت آسیای صغیر، از جمله مصر، بین‌النهرین، ایران و دشت‌های وسیع ترکستان؛ مهاجرت گسترده انسانی صورت گرفت.
نتیجه این اتفاقات این بود که قفقاز و مناطق جنوبی آن به تدریج به خانه گروه‌های قومی زبانی و فرهنگی تبدیل شد.
این گروه‌ها در نهایت به کشورهای منطقه‌ای با هویت و شخصیت‌های خاص خودشان تبدیل شدند.
تنها پس از انقلاب بلشویکی سال 1917 و ایجاد اتحاد جماهیر شوروی بود که مناطق آسیای میانه و قفقاز به‌عنوان کشورهای خودمختار مشخص شدند که شخصیت و دامنه استقلال آن‌ها خارج از موضوع فعلی است.
بازیگران خارجی با علاقه غیرمستقیم به پدیده سیاسی نوظهور منطقه قفقاز جنوبی و آن‌سوی اتحادیه اروپا، مسیر مستقل خود را در راستای منافع ملی‌شان دنبال می‌کنند.
یکی از اجزای اساسی سیاست آن‌ها تطبیق با سیاست‌های متفاوت سه بازیگر خارجی است.
تا همین چندی پیش ارمنستان به روسیه وابسته بود، آذربایجان سیاست خارجی مستقلی را دنبال می‌کرد و گرجستان موضعی غرب‌گرا و ضد روسیه اتخاذ می‌کرد، اما به یکباره انگار همه چی در حال فروپاشی است.
صفحه شطرنج سیاسی قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی شاهد تغییرات گسترده ای بوده است. به دلیل خروج روسیه از منطقه، دو قدرت نوظهور، ایران و ترکیه به‌دنبال پر کردن این خلاء بودند.
در دوران پس از فروپاشی شوروی، این دو قدرت سعی کردند منافع منطقه‌ای خود را متعادل کنند.
در عین حال عنصر رقابت هیچگاه بی‌اثر نبوده است. در جریان جنگ سال 2020 قره‌باغ کوهستانی، آذربایجان از حمایت مستقیم ترکیه برخوردار شد. سپس، در ماه سپتامبر سال 2023، آذربایجان حمله گسترده‌ای را آغاز کرد و منطقه باقی مانده را از بین برد.
کاهش نقش روسیه در قفقاز جنوبی، قدرت منطقه‌ای ایران را به نمایش گذاشت که شاهد ترکیبی از رقابت و همکاری درمنطقه بوده‌ایم.
در یک بند از قرارداد آتش‌بس بین ارمنستان و آذربایجان با میانجیگری مسکو در سال 2020، بازسازی راه‌آهنی از طریق منطقه نخجوان و استایجان سیونیک در جنوب شرقی ارمنستان به خاک اصلی آذربایجان را الزامی کرد.
ایران با این پیوند مخالف است، زیرا تهران فکر می‌کند کریدور زنگزور، علاوه بر اینکه برای منافع اقتصادی‌اش مضر است، می‌تواند ایران را نیز منزوی کند.
یکی دیگر از عوامل تحریک‌کننده روابط ایران و آذربایجان، تلاش این کشور برای برقراری روابط دوستانه با اسرائیل است.
ایران همیشه مراقب است که اسرائیل در هیچ‌کدام یک از کشورهای قفقاز جنوبی جای پای خود را باز نکند.
اخیراً وزیر امور خارجه ارمنستان در سفری به تهران با ]آیت‌الله[ خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران دیدار کرد و ایشان به صراحت به وی گفت که حمایت و ارتباط خود را با اسرائیل کاهش دهند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که با تذکرات تهران، ارمنستان تعامل خود را با اسرائیل کاهش داد.
درست است که این روسیه بود میانجیگری توافق آتش‌بس بین آذربایجان و ارمنستان بر سر مسئله قره‌باغ را امضا کرد، اما با این حال، پس از سال 2021، روسیه به نوعی نفوذ خود را در دو کشور مهم قفقاز از دست داد.
شاید کاهش نفوذ روسیه در این دو کشور به دلیل مشارکت واشنگتن و بروکسل در مذاکرات صلح باشد. ت
هران از کاهش نفوذ روسیه در منطقه ناراحت نیست، اما به‌شدت نگران تلاش غرب برای پر کردن این خلاء است.
ایران با یک موضوع جدی در مورد آذربایجان طرف است و آذربایجان نیز نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد و حتی ترکیه نیز باید آن را در نظر بگیرد.
یک دیاسپورای آذربایجانی قوی در ایران وجود دارد، با توجه به اوضاع بسیار نگران‌کننده داخلی ایران، به‌ویژه پس از فاجعه مهسا امینی، بیزاری گسترده‌ای در میان جامعه مدنی ایران از حکومت تئوکراتیک ایران به‌وجود آمد.
این تنفر و بیزاری بالتبع باعث ایجاد شکل دیپلماسی جدیدی بین ایران و آذربایجان می‌شود.
این موضوع بر روی موضوع کریدور زمینی شمال-جنوب نیز تاثیر می‌گذارد؛ تهران هنوز در مورد کریدور چابهار به مسکو و هند تردید دارد
. این مسیر همچنین قرار است برخی از شهرهای ترکیه نیز به ایران متتصل کند و پیشنهاداتی برای ساخت شریان‌های دیگر به این مسیر، به ترکیه امکان می‌دهد تا در این پروژه شریک شود.
اخیراً، هند و ایران قرارداد 10 ساله چابهار را امضا کردند که ارتباط بین بمبئی، چابهار، کابل، ترکمنستان، آذربایجان و در نهایت مسکو را فراهم می‌کند، مسیری که در آن ایران سعی دارد تا ترکیه را دور بزند.
در تجزیه و تحلیل نهایی، بازیگران صفحه شطرنج سیاسی قفقاز جنوبی با تمرکز بر سه عامل، آماده بازی کردن با یکدیگر هستند؛
اولین مورد رقابت بر سر منابع هیدروکربنی دریای خزر و منطقه ساحلی است،
دومین مورد تبدیل‌شدن به مرکز حمل‌و‌نقل و تجارت اوراسیا و سومین مورد نفوذ و کنترل بر منطقه هماهنگی زاویه‌های سیاسی و ایدئولوژیک ابتکارات صلح در کل منطقه قفقاز است.