به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه مدرن دیپلماسی در گزارش خود به‌قلم «ضمیر احمد اعوان» اعلام کرد: اخیراً بیست‌و‌سومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) به ریاست هند، به‌صورت مجازی، تشکیل شد.
تصمیم انتخاب یک اجلاس مجازی، با وجود کاهش محدودیت‌های مرتبط با کرونا، کمی سؤال‌برانگیز بود.
هند که به دلیل مشارکت فعال خود در رویدادهای بین‌المللی از جمله سفر اخیر نخست‌وزیر مودی به آمریکا و میزبانی موفقیت‌آمیز نشست گروه20 شناخته شده است،
منطق پشت اجلاس «مجازی سازمان همکاری شانگهای» را زیر سؤال می‌برد. در این مطلب به بررسی اهداف و دستور کار سازمان همکاری شانگهای می‌پردازیم تا این نگرانی‌ها را روشن شود.
اهمیت سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌المللی دائمی بین دولتی است که به‌دنبال تقویت اعتماد و تقویت روابط هم‌جواری بین کشورهای عضو خود است.
هدف آن تسهیل همکاری مؤثر در حوزه‌های مختلف مانند سیاست، تجارت، اقتصاد، علم و فناوری، فرهنگ، آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری و حفاظت از محیط زیست است.
علاوه بر این، سازمان همکاری شانگهای در تلاش برای حفظ صلح، امنیت و ثبات در منطقه و در عین حال آرزوی ایجاد یک نظم سیاسی و اقتصادی جهانی جدید، دموکراتیک، عادلانه و منطقی است.
سیاست داخلی سازمان همکاری شانگهای که ریشه در روح شانگهای دارد، بر اساس اصول اعتماد متقابل، منافع متقابل، حقوق برابر، مشاوره، احترام به تنوع فرهنگی و دیدگاه مشترک توسعه مشترک هدایت می‌شود.
سازمان همکاری شانگهای در امور خارجی خود از اصول بی‌طرفی سیاسی، هدف‌گذاری آزاد و شفافیت اقدامات حمایت می‌کند.
عضویت و ریاست هند
سازمان همکاری شانگهای در تاریخ 15 ژوئن 2001، توسط جمهوری قزاقستان، جمهوری خلق چین، جمهوری قرقیزستان، فدراسیون روسیه، جمهوری تاجیکستان و جمهوری ازبکستان تأسیس شد.
در بیست و سومین اجلاس سران این سازمان، ایران به‌عنوان نهمین کشور عضو پیوست. هند با ریاست این اجلاس سازمان همکاری شانگهای با موضوع «امنیت» بر توسعه اقتصادی، اتصال، وحدت، احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و حفاظت از محیط زیست تأکید داشت.
هدف این اجلاس رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای و کشف راه‌هایی برای افزایش ارتباطات و تجارت بود.
شایان ذکر است، این اولین بار بود که پوتین در یک نشست چندجانبه از زمان بحران روسیه و اوکراین حضور پیدا کرد.
رویکرد و نگرانی‌های هند
هند به‌عنوان میزبان این رویداد، از دو جنبه کلیدی نسبت به دیگر اعضای سازمان همکاری شانگهای جدا است:
او لا اینکه، هند تصمیم گرفت استراتژی توسعه اقتصادی 2030 را امضا نکند و ثانیاً هند از تأیید طرح کمربند و جاده خودداری کرد.
او با اشاره به نگرانی‌هایی در مورد پتانسیل تله بدهی بودن این طرح، این موضوع را تأیید نکرد. طرح کمربند و جاده از 149 کشور حمایت به دست آورده است و سازمان همکاری شانگهای نقش مهمی در پیشبرد این اهداف مشترک دارد که موافقت و حمایت هند در این طرح بسیار می‌تواند مهم باشد.
اظهارات مودی
در جریان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، مودی تأکید کرد که «امروز دوران جنگ نیست».
این بیانیه سؤالاتی را در مورد موضع و زبان دیپلماتیک هند ایجاد می‌کند.
علاوه بر این، مودی بر اهمیت بندر چابهار و کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب که چین و پاکستان را دور می‌زند، تأکید کرد.
این مسئله موضع ایران را بسیار جدی می‌کند، زیرا این کشور در حالی که خود را با هند همسو کرده، با کشورهای سازمان همکاری شانگهای نیز به‌ویژه چین و روسیه حرکت می‌کند.
علاوه بر این اظهارات، اجلاس سازمان همکاری شانگهای پوشش رسانه‌ای محدودی دریافت کرد و خود این موضوع نیز به تحقیقات عمیقی نیاز دارد.
ریاست هم‌زمان هند بر سازمان همکاری شانگهای و گروه20 در سال جاری متفاوت بوده است.
در حالی که هند نشست گروه20 را با سر و صدای زیادی پیش‌بینی کرد، اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای کم حاشیه و خیلی ساده به‌صورت مجازی برگزار شد.
دیدگاه چین و نقش هند
از دیدگاه چین، ماهیت مجازی اجلاس سازمان همکاری شانگهای نشان‌دهنده یک پسرفت است. چین، در کنار روسیه، به‌عنوان یک نیروی محرکه در پشت سازمان همکاری شانگهای عمل می‌کند و اظهارات بسیار مهمی را ایراد کرد.
آیا سفر نخست‌وزیر مودی به آمریکا با هدف تضعیف اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، ایجاد تردید در مورد پاکستان، تضعیف کمربند و جاده و پروژه شاخص آن، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)، یا صدور هشدار به اعضای بریکس در مورد حضور هند بود؟
بریکس، متشکل از اقتصادهای نوظهور تحت حمایت نهادهایی مانند بانک بریکس (بانک توسعه جدید) و بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیایی، به‌دنبال ایجاد ساختارهای موازی با مؤسسات مالی جهانی موجود مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول است.
با توجه به جاذبه سازمان همکاری شانگهای، انتخاب هند برای برگزاری اجلاس مجازی سؤالات مهمی را ایجاد می‌کند.
هند خود را رقیب چین در نظم جهانی در حال ظهور می‌داند و از صدای جنوب جهانی حمایت می‌کند و از حمایت کشورهای گروه20 برخوردار است.
در نتیجه، هند به‌رغم مشارکت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، از تأیید هرگونه راهبردی که شامل چین باشد، تردید دارد.
اعتماد و نقش هند در منطقه
این شرایط نگرانی‌هایی را در مورد اعتبار و قابل اعتماد بودن هند به‌عنوان یکی از اعضای سازمان همکاری شانگهای و بریکس ایجاد می‌کند. سایر کشورهای عضو چگونه می‌توانند به تعهدات هند اعتماد کنند؟
اقدامات هند در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، همراه با اجلاس آتی بریکس که برای ماه اوت در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی برنامه‌ریزی‌شده است، مستلزم توجه جدی در میان کشورهای بریکس است.
ارزیابی اینکه آیا گنجاندن هند در برجام ]قرار است با اضافه شدن کشورهایی مانند عربستان، امارات، مصر، الجزایر، آرژانتین، مکزیک و نیجریه گسترش یابد[ به نفع این گروه است یا خیر، ضروری است. سهم اقتصادی هند در بریکس بسیار بالاست و بنابراین، برای جلوگیری از تمایلات مخرب در منطقه و فراتر از آن، موقعیت مناسب هند در برجام ضروری است.