به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، نشریه دیپلمات در مقاله تازه خود به‌قلم«عبدالاشیتوف» «گوسینوف» نوشت:پیوندهای تاریخی بین هند، قفقاز و آسیای میانه از طریق تجارت متقابل، اشتراکات مذهبی و فرهنگی و حتی سلسله‌های حاکم با یکدیگر مرتبط شده‌اند.
در میان رقابت قدرت‌های جهانی برای نفوذ در منطقه، هند نیز به‌دنبال جایگاه خود است و سیاست اقتصادی و خارجی آن نقش مهمی در توسعه منطقه‌ایفا خواهد کرد.
توافق استراتژیک 10 ساله هند با ایران برای استفاده از بندر چابهار، همراه با مذاکرات توافق تجارت آزاد (FTA) با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، عزم این کشور را برای تقویت حضور اقتصادی و سیاسی خود در قفقاز و اوراسیا نشان می‌دهد.
با توجه به نگرانی‌های مشترک در مورد وضعیت افغانستان و گسترش افراط‌گرایی مذهبی، تعاملات هند و آسیای میانه عمدتاً بر همکاری امنیتی متمرکز شده است.
اولین هیئت رسمی پس از اجلاس سران هند و آسیای میانه نخست‌وزیر نارندرا مودی در سال 2021 توسط مشاور امنیت ملی کشور رهبری شد، نه وزیر صنعت و بازرگانی. حضور هند در منطقه نقش مهمی در موقعیت استراتژیک هند در آسیای میانه، در پس‌زمینه حضور رو به رشد چین ایفا می‌کند.
از طرف دیگر اختلالات گسترده در تجارت جهانی و منطقه‌ای ناشی از بحران‌های پی در پی مانند کرونا، سقوط دولت افغانستان، جنگ اوکراین و حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ، ناگزیر منجر به تجدید نظر هند در مسیرهای تجاری خود و رو آوردن به مسیرهای جدیدتر و کارآمدتر شد.
زنجیره تأمین جهانی چالش اساسی برای تنوع تجاری روابط تیره هند با رقبای همسایه خود مانند پاکستان و چین است که عملاً مسیرهای زمینی را مسدود می‌کند.
قرارداد 10 ساله بندر چابهار که در ماه می امسال با ایران امضا شد، به هند اجازه می‌دهد با انتقال کالا از طریق ایران به قفقاز جنوبی، آسیای میانه و اوراسیا، تجارت خود را بیش از پیش گسترش دهد.
یکی از ذینفعان مهم مشارکت هند در قفقاز ارمنستان است. ارمنستان کشوری کوچک محصور در خشکی است و با چالش‌های مشابهی در تجارت خود مواجه است و همسایگانش، ترکیه و آذربایجان از زمان جنگ اول قره‌باغ محاصره مرزی را حفظ کرده‌اند.
با این حال، ارمنستان دسترسی به تجارت دریایی از طریق گرجستان و ایران را دارد و روابط نزدیک دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی با این کشور برقرار کرد و مسیری را برای کالاهای هندی باز کرد.
در دو سال گذشته، تجارت بین هند و ارمنستان، به 360 میلیون دلار افزایش یافته که یک‌چهارم آن مربوط به صادرات رکوردشکنی تسلیحات و تجهیزات نظامی هند است که نشانه دیگری از تلاش ارمنستان برای کاهش وابستگی امنیتی خود به روسیه است.
با این حال، شکوفایی همکاری‌های امنیتی، تنها نشانه تعمیق روابط دوجانبه نیست. هند از دارو گرفته تا کالاهای مصرفی، ماشین‌آلات و حتی نیروی کار را صادر می‌کند.
در دو سال گذشته ارمنستان شاهد هجوم بی‌سابقه‌ای از مهاجران کارگر هندی به بخش‌های ساختمانی و خدمات پررونق این کشور بوده است.
از طرف دیگر رقیب ارمنستان، آذربایجان بیش از 1.6 میلیارد دلار نفت خام به هند صادر می‌کند و به‌عنوان بخش مهمی از کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال و جنوب (INSTC) عمل می‌کند که هند را از طریق ایران به روسیه متصل می‌کند.
از طرف دیگر قزاقستان، بزرگ‌ترین شریک تجاری هند در منطقه، بخشی از تجارت با چین نیز است.
با تغییر تمرکز قزاقستان به کریدور میانی، بخش شرقی کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال و جنوب ممکن است به فشارهای مالی و سیاسی بیشتری از سوی هند و روسیه نیاز داشته باشد.
نفوذ اقتصادی هند در آسیای میانه ممکن است محدود باشد، اما می‌تواند نگرانی‌های امنیتی را از طریق همکاری‌های دیپلماتیک و نظامی محدود متعادل کند.
مانورهای نظامی مشترک منظم با ازبکستان و مانورهای مشترک ضد تروریستی با چین به رفع این نگرانی‌ها کمک کرده است.
نقش هند به‌عنوان رهبر جنوب جهانی، رهبران آسیای میانه را جذب کرده است تا به اجلاس سران صداهای جهانی جنوب بپیوندند و همکاری دیپلماتیک را ارتقا دهند.
توافقنامه تجارت آزاد موقت بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در سال 2019 به‌طور قابل‌توجهی بر روابط اقتصادی دو کشور به‌ویژه قزاقستان تأثیر گذاشت.
تا پایان سال 2022، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور به 521.4 میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل، 18.3 درصد افزایش داشته است.
عضویت هند در اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای قزاقستان و سایر اعضای این اتحادیه از نظر استراتژیک مهم است، زیرا باعث تقویت روابط ژئوپلیتیکی و افزایش تولید ناخالص داخلی هند می‌شود.
با این حال، منافع استراتژیک هند در تأمین امنیت دسترسی به منابع انرژی، مواد حیاتی و بازارهای بین‌المللی نیز بسیار مهم است.
در فضای رقابت ژئوپلیتیکی در منطقه، واضح است که تاریخ غنی هند در مانورهای دیپلماتیک هوشمند همچنان در قفقاز و آسیای میانه آزمایش خواهد شد.
هند با تضمین قرارداد بندر چابهار با ایران و مذاکره برای توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، خود را به‌عنوان جایگزین مناسب مسیرهای تجاری معمول قرار می‌دهد.
همان‌طور که هند به ترسیم مسیر سیاست خارجی خود ادامه می‌دهد، اهرم اقتصادی آن، اگرچه در مقایسه با چین محدود است، به‌عنوان یک نیروی متعادل‌کننده در سیاست خارجی کشورها عمل خواهد کرد.
مانورهای نظامی مشترک، ابتکارات دیپلماتیک و مشارکت در پلتفرم‌های چندجانبه نقش هند را به‌عنوان یک قدرت بزرگ در منطقه نشان می‌دهد.
نقش هند در آسیای میانه هر روز بیشتر می‌شود و به‌رغم چالش‌ها، چشم‌انداز استراتژیک و دیپلماسی فعال هند آماده است تا روابط اقتصادی و فرهنگی عمیق‌تری را تقویت کند و موقعیتش را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در حال رشد منطقه‌ای مستحکم کند.