به‌گزارش مرکز مطالعات سورین، وبگاه اوراسیانت در یادداشتی به‌قلم «لیلیت شاهوردیان» نوشت: همان‌طور که ارمنستان به‌تدریج از متحد استراتژیک سنتی خود، روسیه دور می‌شود، به‌طور آزمایشی در حال بررسی مشارکت عمیق‌تر با کشورهایی مانند فرانسه و آمریکا است و سپس ایران را در گزینه بعدی خود قرار داده است.
تهران و ایروان از اوایل دهه 1990 از روابط صمیمانه‌ای برخوردار بوده‌اند. اکنون به نظر می‌رسد که این پیمان نانوشته آماده توسعه بیشتر است، اما مسائل ژئوپلیتیک این را به یک موضوع پیچیده تبدیل می‌کند.
جذابیت این توسعه بیشتر در اعداد مشهود است. همان‌طور که آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان در مصاحبه‌ای که در تاریخ 14 نوامبر پخش شد به تلویزیون عمومی ارمنستان گفت: «تجارت بین ارمنستان و ایران در حال رونق است.»
او گفت که در سال 2021، کشورها 350 میلیون دلار کالا مبادله کردند و انتظار می‌رود این رقم تا سال آینده به یک میلیارد دلار برسد.
گریگوریان این را چیزی فراتر از ایجاد رفاه دانست و یک موضع اقتصادی وی می‌داند؛ روابط اقتصادی دو کشور ازنظر امنیتی نیز مهم است.
مصاحبه دیگری از چند روز قبل، این بار توسط مهدی سبحانی، سفیر تازه منصوب‌شده ایران در ارمنستان، با یک خبرگزاری، زمینه بیشتری را برای این دیدگاه ارائه کرد.
سبحانی به ایده کاهش وابستگی انرژی ارمنستان به روسیه توسط ایران اشاره کرد.
در یک توافق دوجانبه سودمند، دو کشور در ماه آگوست توافق کردند که قرارداد موجود را تمدید کنند که به موجب آن ارمنستان در ازای تأمین گاز طبیعی، برق ایران را تأمین می‌کند.
این ترتیب از سال 2009 برقرار بوده و قرار بود در سال 2026 به پایان برسد، اما اکنون به شکل بهبودیافته‌ای تا سال 2030 ادامه خواهد داشت.
در حالی که این ایده امیدوارکننده است، روسیه همچنان می‌تواند نقش مخربی داشته باشد. خط لوله گاز ایران-ارمنستان، همان ابزاری که می‌توان از آن برای جدا کردن ارمنستان از گاز مسکو استفاده کرد، از سال 2015 متعلق به غول گاز روسیه، گازپروم است و روسیه پتانسیل مسدود کردن این مسیر را دارد.
حتی زمانی که خط لوله در حال طراحی بود، روسیه تلاش کرد تا راهی برای اطمینان از اینکه حجم مازاد گاز ایران به کشورهای ثالث فروخته نمی‌شود، ایجاد کند و در نهایت، گازپروم تمام زیرساخت‌های توزیع گاز ارمنستان را به‌طور کامل خریداری کرد.
با این حال، فقط انرژی نیست که معامله می‌شود.
برای تسریع در سایر مبادلات انسانی و تجاری، یک بزرگراه حیاتی فرامرزی که از منطقه سیونیک جنوبی ارمنستان عبور می‌کند، در حال ارتقاء است.
در ماه اکتبر، دولت ارمنستان قراردادی 215 میلیون دلاری با دو شرکت ایرانی برای انجام این کار منعقد کرد.
این جاده به رانندگان امکان می‌دهد تا از آگارک، در مرز ایران، رانندگی کنند و حدود 32 کیلومتر به سمت شمال از طریق مناطق کوهستانی از طریق 17 پل و از طریق دو تونل ادامه دهند.
اگرچه ایران پیوسته حاکمیت آذربایجان بر قلمرو قره‌باغ را تأیید کرده است، با این حال به نظر می‌رسد اغلب بی سر و صدا از منافع ایروان حمایت کرده است.
ایران در این شرایط خارج از موقعیت استراتژیک منافع شخصی خود عمل می‌کند.
این کشور مشتاق است از ایجاد یک کریدور فیزیکی در حاشیه شمالی خود جلوگیری کند که جهان ترک را متحد می‌کند و به‌طور بالقوه دسترسی آن به ارمنستان و نقاط شمال را قطع می‌کند.
سبحانی در گفت‌وگوی این ماه، مخالفت ایران با کریدور زنگزور را تکرار کرد. وی گفت: «این موضع رهبر معظم انقلاب ماست که خیلی صریح فرموده‌اند که ما هیچ تغییر مرزی و ژئوپلیتیکی را نمی‌پذیریم.»
با این حال، منافع ایران و ارمنستان در مورد حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی، از جمله در موضوع میانجیگری با آذربایجان، متفاوت است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز اخیراً به‌صراحت در این باره گفت: «حضور بیگانگان در منطقه نه تنها مشکلاتی را حل نمی‌کند بلکه شرایط را پیچیده می‌کند.»
ارمنستان از میانجیگری آمریکا و اتحادیه اروپا حمایت می‌کند، اما تهران مایل است مسائل را منحصراً توسط بازیگران منطقه حل و فصل کند.
بر این اساس، ایران از ابتکار سال 2021 برای ایجاد فرمت 3+3 برای گفتگوها که شامل 3 کشور قفقاز جنوبی؛ ارمنستان، آذربایجان و گرجستان و 3 قدرت منطقه‌ای مجاور روسیه، ترکیه و ایران است، استقبال کرده است.
در حال حاضر جلسات متعددی در این قالب برگزار شده است که آخرین آن در تاریخ 23 اکتبر در تهران برگزار شد؛ اما به نظر می‌رسد دستاورد چندانی نداشته است. (این پلتفرم گفتگو در واقع 3+2 است زیرا گرجستان هرگز با شرکت در آن موافقت نکرده است.)
در سخنان سبحانی صحبت‌هایی درباره 100 هزار ارمنی رانده شده بود: «ما معتقدیم که حقوق همه مردم قره‌باغ باید تأمین شود. آن‌ها باید فرصت استفاده از حقوق خود را داشته باشند. این واقعیتی است که هیچ‌کس، از جمله آذربایجان، نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.»
اگرچه او اشاره نکرد که ایران سیاست خاصی در قبال این افراد دارد، اما همین ذکر قره‌باغ خشم وزارت خارجه آذربایجان را برانگیخت.
او در این باره گفت: «مواضع سفیر ایران علیه تمامیت ارضی و حاکمیت آذربایجان، یک اقدام تحریک آمیز بود و از ایران انتظار داریم که از چنین اقداماتی که با روح روابط ما مناسب نیست دوری کند.»